گپی با مشاهیر تجّار بازار تبریز

تبریز- بازار تبریز آنلاین–بازار تبریز، این بزرگترین مجموعه سرپوشیده جهان، چون نگینی بر تارک این شهر می‌درخشد. با آن‌که تبریز جنگ‌های متعدد و حوادث طبیعی بسیاری را از سر گذرانده است، اما بازار تبریز، همچنان پرشکوه و استوار در افق تاریخ، این شهر را به نظاره نشسته است. با اینکه بازار تبریز را محل تلاقی تجارت شرق و غرب می‌دانند، اما حیات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و دینی این مجموعه سرپوشیده را نیز نباید از ذهن دور نگه‌داشت. حضور شخصیت‌های اقتصادی و تجار خوش‌نام در این بازار و ایفای نقش آنان در مسائل سیاسی، فرهنگی، دینی و اجتماعی، نشان از جایگاه رفیع کسبه بازار تبریز دارد. وقتی تاریخ بشکوه تبریز را تورق می‌کنیم، در تمامی وقایع این شهر، اثرگذاری بازاریان تبریز به چشم می‌خورد. آن‌چه در این یادداشت بر آن تأکید داریم، نقش بازاریان تبریز در وقایع و مناسبت‌های دینی و مراسم آئینی و مسئولیت‌های اجتماعی این شهر است. وجود مدارس دینی و مساجد متعدد پررونق در بازار تبریز و نقش تأثیرگذار این مجموعه‌ها بر حیات اجتماعی و فرهنگی بازار و همچنین برگزاری مراسم آیینی از جمله عزاداری دهه اول محرم و سایر مناسبت‌های مذهبی، نشان از علقه و علاقه و ارادت کسبه بازار تبریز به خاندان عصمت و طهارت علیهم‌السلام است. چنانکه تاروپود بازار تبریز و حیات و ممات بازاریان با قرآن و عترت پیامبر عجین شده‌است و این ارادت به تبار محترم پیامبر عظیم‌الشأن همواره در طول تاریخ جاری و ساری بوده‌است. مراسم عزاداری در بازار تبریز، سنتی به قدمت تاریخ است.

اصناف و کسبه بازار تبریز همواره پیشگام برگزاری و عرض ارادت به خاندان نبوت و امامت بوده‌ است. ذکر این نکته ضروری است که کسبه بازار تبریز علاوه ‌بر همکاری و همراهی با دستجات حسینی، در انجام مسئولیت‌های اجتماعی نیز همیشه خوش درخشیده‌اند و امور خیریه، رسیدگی به مشکلات مردم، توسعه و پیشرفت بازار تبریز، از جمله مواردی است که مصادیق زیادی می‌توان از همت و حمیت بازاریان برشمرد.

با آغاز محرم بازاریان تبریز با نصب بیرق‌های سیاه، آغاز عزای شهادت حضرت اباعبدالله‌الحسین علیه‌السلام اعلان می‌کنند و از هشتم محرم تا دوازدهم محرم دست از کسب‌ وکار و تجارت می‌کشند و با تعطیلی کامل بازار، پذیرای دستجات حسینی عرب و عجم و زنجیرزن محلات مختلف تبریز می‌شوند. سفره‌های احسان در این ایام در حجره‌های تجار و کسبه تیمچه‌ها و سراهای بازار، گشوده می‌شود و اینگونه عشق و علاقه قلبی خود را به این آستان به نمایش می‌گذارند. آن‌چه از تاریخ شفاهی بازار تبریز به دست می‌آید، رئیس دستجات اغلب محلات تبریز، که مدیریت مالی و انضباط کاری دستجات را برعهده داشته و دارند، علی‌الخصوص دستجات عجم، از اصناف و بازاریان تبریز بوده و این رسم همچنان برقرار است. اما فراتر از آن می‌توان به تجار خوشنام بسیاری در بازار تبریز اشاره کرد که بازار و علی‌الخصوص مسیر دستجات عزاداری از راسته‌بازار تا دلاله‌زن و از بازار صادقیه تا تیمچه مظفریه را برای عزاداری و عبور این دستجات آماده می‌کنند. از روشنایی بازار تا سیاه‌پوش نمودن سر درب حجره‌ها، برافراشتن بیرق‌های سیاه، تدارکات و راه‌اندازی سفره‌های احسان در حجره‌ها و سراهای بازار، ازجمله کارهایی است که کسبه عاشق اهل‌بیت بازار تبریز انجام می‌دهند.

نام بردن از همه این تجار و کسبه بازار تبریز، مثنوی هفتاد من کاغذ است. چراکه بازاریان تبریز همواره در طول تاریخ ارادتمند خاندان عصمت و طهارت بود‌ه‌اند و این ارادت همچنان روزافزون است.

یکی از این مردان نیک روزگار، مرحوم حاج محمدتقی اسماعیلی شهیر مشهور به حاج محمدتقی شهیری است. حاج‌محمدتقی از معتمدین و خیرین بازار تبریز و از تجار خوش‌نام فرش تبریز بود. او انسانی وارسته و عاشق اهل‌بیت بود. شخصیت متعالی و روح و قلب بزرگ او، مردم، خصوصا بازاریان را شیفته خود کرده بود. عشق او به خاندان عصمت و طهارت، به حدی بود که انگار هر روز منتظر حلول ماه محرم بود تا ارادت خود به این خاندان را در آماده نمودن بازار تبریز برای عزاداری سالار شهیدان نشان دهد. این خیر خوش‌نام تبریزی، هیچ‌گاه دنبال نام و ردپایی برای خود نبود. او عاشق مخلص حضرت اباعبدالله بود.

هر جا مشکل و مسئله‌ای در بازار تبریز بروز می‌کرد، حاج آقای شهیری از اولین بازاریانی بود که برای حل مسأله یا قبول مسئولیت اجتماعی پیش‌قدم می‌شد. خاندان شهیری که اجداد و نیاکان آنان نسل به نسل در بازار تبریز حضور داشته و دارند، همواره منشاء خیر در شهر تبریز بوده‌اند. این پیرغلام آستان اباعبدالله و عاشق اهل‌بیت عصمت و طهارت، برپایی مراسم عزاداری در بازار تبریز را نعمت بزرگی برای اهالی بازار می‌دانست و می‌گفت: مکتب عاشورا درس ایمان و برپایی برپایی حق به بازاریان می‌دهد که در هر حال به یاد داشته‌ باشند در معاملات و روابط تجاری، اقتصادی و اجتماعی عدل و انصاف را در نظر داشته باشند. حاج محمدتقی آن‌چنان عاشق و دلباخته حضرت امام حسین بود که هر وقت نامی از آن حضرت به میان می‌آمد با چشمانی اشک‌بار به آستان آن حضرت عرض ارادت می‌نمود. حجره ایشان در بازار در دهه محرم پذیرای مردم عزادار و پایگاه خدمت‌رسانی به دستجات عزاداری بود. خود ایشان با گشاده‌رویی پذیرایی از عزاداران را برعهده می‌گرفت و این کار را افتخاری بزرگ برای خود و توفیق نازل شده از طرف حضرت اباعبدالله می‌دانست. حاج محمدتقی در موقع عبور دستجات در تیمچه مظفریه با حزنی درونی و چشمانی اشک‌بار، آرام بر سینه می‌زد و با مولای خود عشق‌بازی می‌نمود. حاج محمدتقی معتمد بازاریان و ملجأ نیازمندان بود. برای حل مشکلات مردم سر از پا نمی‌شناخت و در این راه آبروی خود را در طبق اخلاص می‌گذاشت. او در مسئولیتهای اجتماعی و امور خیریه اولین کسی بود که وظیفه انسانی خود را ادا می‌کرد و سپس اعتبار خود را در پیشبرد امور خیریه هزینه می‌کرد. او تأکید می‌کرد حضرت زینب و امام حسین علیهما‌السلام، به ما درس احترام به دیگران و یتیم‌نوازی می‌آموزند. اولویت اول تجارت و کسب‌وکار او، گره گشودن از کار و حیات مردم بود. انسانیت و شخصیت والای مرحوم شهیری و دل‌سوختگی او برای امام حسین، باعث شده بود همیشه دغدغه مراجعین نیازمند را داشته باشد.

جناب دکتر اسمعیلی روایت می‌کنند که در جریان ثبت جهانی بازار تبریز، حاج محمدتقی، مغازه خود را در اختیار ارزیابان یونسکو قرار می‌داد. نکته جالب توجه اینکه، مرحوم شهیری، تأکید می‌کرد مراسم عزاداری بازار تبریز، شناسنامه و هویت این بازار است و این میراث معنوی ارزشمند در جریان ثبت جهانی بازار در یونسکو لحاظ گردد.

این خاطره نیز از مرحوم شهیری، نشان از روحیه خیرخواهی وی است: در جریان بازسازی مسجد آیت‌الله اهری در دباغ‌خانه بازار تبریز، که با همت آن مرحوم انجام شد، دغدغه اصلی ایشان، تعبیه محل مناسب برای بانوان بود تا بتوانند کارهای مربوط به نوزادان و کودکان خود را به راحتی انجام دهند. و از بابت اینکه در مساجد فکری برای راحتی بانوان نمی‌شود دغدغه زیادی داشت.

نکته حائز اهمیت این‌که حاج محمدتقی شهیری، به شدت از اظهار و تظاهر به انجام اعمال شرعی و عزاداری گریزان بود و معتقد بود تمام این اعمال برای رضای خداوند و ادای احترام به آستان مقدس اهل بیت پیامبر عظیم‌الشأن اسلام است.

* گفتگو: محمدرضا انزابی - برگرفته از حسینیه بازار