گولوستان باغی؛ آینه‌ای شکسته از تاریخ و هویت تبریز

بازار تبریز آنلاین - موسی‌ کاظم‌زاده :  تبریز، شهری با پیشینه‌ای درخشان در فرهنگ، معماری و نوآوری، همواره در تاریخ ایران پیشگام بوده و بسیاری از «نخستین‌ها» را به نام خود ثبت کرده است. یکی از این افتخارات، احداث "باغ گلستان" و به زبان محلی «گولوستان باغی»، جزو نخستین پارک‌های عمومی کشور در سال ۱۳۰۸ هجری شمسی است. این باغ که به همت شهرداری و انجمن بلدیه در قلب بافت تاریخی شهر شکل گرفت، نه‌تنها فضایی برای تفریح و آرامش شهروندان بود، بلکه به‌عنوان نمادی از مدرنیته شهری و تعهد به ایجاد فضاهای عمومی برای همه اقشار جامعه، جایگاهی ویژه در تاریخ معاصر ایران یافت.

در دهه‌های گذشته، باغ گلستان کانون زندگی و شادی جمعی بود. خانواده‌ها تعطیلات خود را در این باغ سپری می‌کردند، کودکان روی چمن‌های سرسبز آن بازی می‌کردند و سالمندان زیر سایه درختان کهنسالش به آرامش می‌رسیدند. دریاچه کوچک مصنوعی باغ، که قایق‌سواری در آن به خاطره‌ای مشترک برای نسل‌ها تبدیل شده بود، جلوه‌ای از نشاط شهری را به نمایش می‌گذاشت. نیمکت‌های چوبی، زمین‌های بازی و فضای باز باغ، فرصتی برابر برای حضور همه اقشار فراهم می‌کرد؛ فضایی که فارغ از تفاوت‌های اجتماعی، مردم را در کنار یکدیگر گرد می‌آورد.

باغ گلستان تبریز؛ گنجینه‌ای در آستانه فراموشی

باغ گلستان در آن دوران فراتر از یک پارک معمولی بود؛ این باغ به‌عنوان یک «کانون اجتماعی پویا» عمل می‌کرد. جایی که جشن‌ها و آیین‌های شهری در آن برگزار می‌شد و بستری برای تقویت حس تعلق به جامعه و آشنایی نسل‌ها با مفهوم «فضای عمومی» فراهم می‌آورد. با این حال، گذر زمان و بی‌توجهی تدریجی، این میراث ارزشمند را به حاشیه رانده است. حتی نصب یادمان شمس تبریزی در دهه اخیر نیز نتوانست شکوه گذشته باغ را احیا کند. مقایسه باغ گلستان با پارک شهر تهران، که هم‌زمان با آن احداث شد، تفاوت آشکاری را نشان می‌دهد: پارک شهر با مدیریت و نگهداری مناسب، همچنان یکی از فضاهای تفریحی برجسته پایتخت است، اما باغ گلستان تبریز در سایه فراموشی و فرسودگی گرفتار شده است.

امروز، باغ گلستان تصویری متفاوت و غم‌انگیز دارد. نیمکت‌های فرسوده و شکسته، درختان کم‌رمق و محوطه‌ای که دیگر نشانی از طراوت گذشته ندارد، حکایت از فرسایش تدریجی این مکان دارند. ضلع شمال غربی باغ به محل استقرار دست‌فروشان تبدیل شده است؛ حضوری که هرچند بخشی از اقتصاد غیررسمی شهر را پشتیبانی می‌کند، اما هویت تاریخی باغ را خدشه‌دار کرده است.

باغ گلستان تبریز؛ در چهارراه خاطره و فراموشی

با این وجود، رییس کل دادگستری آذربایجان شرقی هم با ابراز نگرانی از وضعیت باغ گلستان یادآور شده که این مکان، روزگاری «گولوستان باغی» نام داشت و خاطرات خوش کودکان دهه‌های ۴۰ و ۵۰ را زنده می‌کرد، اما امروز به مکانی ناامن تبدیل شده و حتی خانواده‌ها از عبور فرزندانشان از کنار آن خودداری می‌کنند. او تأکید کرده که برای حفظ امنیت باغ، با فرماندهی نیروی انتظامی استان توافق شده تا در بخشی از پارک کلانتری مستقر شود و شرایطی امن برای بازدیدکنندگان فراهم گردد.

در ضلع جنوبی نیز بساط کتاب‌های درسی کهنه و جزوات دست‌دوم، منظره‌ای به‌ظاهر فرهنگی اما در واقع ناسازگار با کارکرد اصلی باغ ایجاد کرده است. در نتیجه، باغ گلستان که روزگاری قلب تپنده زندگی اجتماعی تبریز بود، امروز به فضایی گذری برای عابران یا محلی برای خریدهای ارزان تقلیل یافته است. این روند، تهدیدی جدی برای فراموشی تدریجی این میراث در حافظه جمعی شهروندان به شمار می‌رود.

گولوستان باغی؛ قلب تپنده تبریز در مسیر فراموشی

باغ گلستان، به‌عنوان جزو نخستین پارک‌های عمومی ایران، از ارزش تاریخی و اجتماعی بی‌نظیری برخوردار است. برخلاف بسیاری از باغ‌های تاریخی که به دربار یا خاندان‌های اشرافی تعلق داشتند، این باغ از ابتدا برای استفاده عموم مردم ساخته شد؛ ویژگی‌ای که آن را به نمادی از برابری و حق عمومی بر فضاهای شهری تبدیل می‌کند. از این‌رو، بی‌توجهی به باغ گلستان تنها از دست رفتن یک فضای سبز نیست، بلکه به معنای محو بخشی از تاریخ اجتماعی ایران است. درختان، نیمکت‌ها و خاطراتی که در این باغ شکل گرفته‌اند، روایت‌گر یک قرن تاریخ و هویت تبریز هستند.

در این میان، پرسشی انتقادی بی‌پاسخ می‌ماند؛ چرا چنین میراث گران‌قدری به حال خود رها شده و از نگاه مدیران و متولیان فرهنگی دور مانده است؟ چگونه شهری که خود را «پایتخت فرهنگی جهان اسلام» و «شهر نخستین‌ها» می‌خواند، در حفظ جزو نخستین پارک‌های عمومی کشور ناکام مانده است؟ آیا هویت تاریخی تنها در بناهای شاخص و موزه‌ها خلاصه می‌شود، یا فضاهای عمومی نیز بخشی جدایی‌ناپذیر از این هویت هستند؟ پاسخ به این پرسش‌ها نیازمند بازنگری در مفهوم «فضای عمومی» و نقش آن در زندگی شهری است.

باغ گلستان تبریز؛ میراثی که در سایه‌ی فراموشی رنگ می‌بازد

احیای باغ گلستان امری دست‌یافتنی است. نمونه‌های موفق جهانی، از میدان‌های قدیمی اروپا گرفته تا پارک‌های بازآفرینی‌شده شرق آسیا، نشان می‌دهند که با برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح می‌توان روح زندگی را به فضاهای تاریخی بازگرداند. برای باغ گلستان نیز راهکارهایی روشن وجود دارد: بازسازی دریاچه مصنوعی کوچک و زمین‌های بازی، مرمت پوشش گیاهی و مبلمان شهری، ساماندهی دست‌فروشان و برگزاری رویدادهای فرهنگی و هنری در محوطه باغ. مهم‌تر از همه، باید این مکان بار دیگر به‌عنوان نمادی از «حق عمومی» بر فضاهای شهری به شهروندان معرفی شود.

باغ گلستان امروز در آستانه فراموشی ایستاده است. ادامه این روند به معنای از دست رفتن بخشی از هویت تاریخی تبریز خواهد بود. اما این باغ همچنان ظرفیت آن را دارد که بار دیگر به کانون زندگی اجتماعی و فرهنگی شهر تبدیل شود، به شرط آنکه اراده‌ای جمعی برای احیای آن شکل گیرد. پرسش نهایی این است: آیا باغ گلستان باید تنها در قاب عکس‌های قدیمی به یادگار بماند، یا می‌توان آن را به‌عنوان میراثی زنده به نسل‌های آینده سپرد؟ آینده این باغ، آینده بخشی از هویت تبریز است.