منطقه آزاد ارس 2024 از حاشیه تا متن/ نسخه ای برای رونق توسعه منطقه آزاد ارس

بازار تبریز آنلاین - نویسنده: موسی‌ کاظم‌زاده - نزدیک دو دهه از آغاز بکار منطقه آزاد تجاری – صنعتی ارس می‌گذرد. منطقه ارس از دیرباز جایگاه مهمی در تجارت جهانی داشته و همواره مورد توجه بازرگانان و مسافران آسیا – اروپا و جاده ابریشم بوده است.

از سوی دیگر، بـا توجـه به اینکه این منطقه 84 رسما فعالیت خویش را آغاز کرده، ولی در اندک زمان یعنی در طول 18 سال فعالیت هـای اقتصـادی و اشتغال آن قابل مقایسه با سایر مناطق نیست. بـر اسـاس اطلاعات موجود در حال حاضر حدود 15,946 نفر در بخش های مختلف در این منطقه شاغل هستند.

منطقه آزاد تجاری – صنعتی ارس که شامل مناطقی از شهرستان‌های جلفا و خداآفرین می‌شود، در ۴ محدوده جغرافیایی منفصل، در شمال غرب ایران و در نقطه صفر مرزی با کشورهای ارمنستان، آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان واقع شده است. مهم‌ترین اهداف این منطقه گسترش تجارت و خدمات تجاری، توسعه صنعت حمل و نقل، کشاورزی و دامپروی، صنایع پاک و تسهیلات درمانی و فوق درمانی و فعالیت‌های گردشگری است.

منطقه آزاد تجاری – صنعتی ارس به دلیل ذخایر و منابع طبیعی، آب و هوا و اقلیم مساعد، چشمه‌های آب معدنی و جذابیت‌های تاریخی و فرهنگی متعدد، از جمله مقاصد توریستی قابل توجه نیز به شمار می‌رود که ظرفیت‌های قابل توجهی نیز برای فعالیت‌های کشاورزی و صنعتی دارد.

نزدیکی به بازار مصرفی ۴۰۰ میلیون نفری کشورهای مستقل مشترک‌المنافع، 518 میلیون دلار حجم صادرات، 82 میلیون دلار حجم سرمایه‌گذاری خارجی، جذب بیش از ۵ میلیون توریست در سال و دسترسی آسان به بازار مصرفی سرزمین اصلی و پوشش بازار مصرفی ۱۰ میلیون نفری شمال غرب از جمله دیگر ظرفیت های این منطقه است.

نکته مهمتر دیگر در این خصوص اینکه، از چندیـن دهـه قبـل نیز بـه دلیـل وجـود ســه گمــرک اصلــی بــه نام هــای جلفــا، نــوردوز و خداآفریــن و شـبکه حمـل و نقـل ریلـی مابیـن جلفـا و کشـورهای مشـترک المنافع و همجواری بـا سـه کشـور جمهـوری آذربایجـان، ارمنسـتان و جمهـوری خودمختـار نخجـوان، تجارت و بازرگانـی در ایـن منطقه از رونـق خوبـی برخـوردار بـوده است.

از دید برخی ناظران و کارشناسان حوزه اقتصادی، وجـود معـادن غنـي (مصالـح سـاختماني- فلـزي و غیرفلـزی) در نزدیکـی منطقـه، فراهــم بــودن زمینــه توســعه بهره بــرداري از آنهــا ایجــاد صنایــع وابســته، نزدیکــي بـه شـبکه هاي زیربنایـي از جملـه خطـوط نفـت و گاز، خطـوط راه آهـن و شـبکه هاي مخابراتـي و انتقـال بـرق و محورهـاي ارتباطـي اصلـي و فـرودگاه در حـال تأسـیس بـا عملکـرد فراملـي و فراهـم بـودن زمینه هـاي توسـعه فناوری هـای نویـن (بیوتکنولـوژي، نانوتکنولــوژي و به ویژهIT )، زمینــه را بــراي حضــور مؤثــر در عرصــه ملــي در جهــت رشــد پرشـتاب و مسـتمر اقتصـادي و کسـب جایـگاه اول اقتصـادي، علمـي و فـن آوري در منطقـه را فراهـم آورده اسـت.

بر این اساس، منطقـه آزاد ارس بـا تسـهیل در امـر سـرمایه گذاری و بهبـود فضـای کسـب و کار پیشتاز بوده و در همین راستا در سال های اخیر تـلاش کرده تـا زیرسـاخت های لازم را بـرای فعالیت هـای اقتصـادی در ایـن منطقـه فراهـم نمایـد.

افزون بر آنچه گفته شد، به عقیده متخصصان حوزه اقتصادی، منطقـه آزاد تجـاری- صنعتـی ارس همچنیـن به دلیل سـابقه تاریخي مرکزیـت تجاري منطقـه و توانمندي هـاي بـالاي صادراتي، بــا فراهم ســازي زیرســاخت هاي توســعه فعالیت هــاي بازرگانــي در کنــار گمــرکات و مراکـز تخلیـه و بارگیـري کالا مي توانـد بسترسـاز تعامـل سـازنده بـا جهـان باشـد.

بنابراین، با توجه به این ظرفیت های که در این منطقه بدان اشاره شد، منطقه آزاد ارس، دارای نقاط ضعف و تهدیدها و نقاط قوت و فرصت ها هم داشته که در سند راهبردی این منطقه از سوی کارشناسان و اساتید متخصص این حوزه بدان پرداخته شده که به بخشی از آنها اشاره می‌شود.

داشتن موقعیـت ویـژه ژئواکونومیکـي، همجـواري بـا تبریـز و قرارگیـری در مسـیر جاده ابریشـم و چهـارراه تجـاري اروپـا و آسـیاي میانه، وجــود مراکــز تاریخــي و گردشــگري و طبیعــت بکــر اعــم از کلیســاي ســنت اســتپانوس، کلیســاي چوپــان، کاروانســراي خواجــه نظــر، دسترســی منطقــه بــه منابــع معدنــي پــرارزش به ویــژه منابــع زنــوز، مــس ســونگون، ســیهرود و ...، نزدیکـي بـه فرودگاه هـاي داخلـي و بین المللـي در داخـل کشـور و کشـورهاي همجوار، قرارگیـري منطقـه آزاد ارس بـر سـر راه شـبکه فیبرنوري شـرقي غربـي، از چین تــا اروپا، امتیازات و مشوق های قانوني مناطق آزاد، برخورداري از پتانسیل بهبود فضای کسب و کار، فراهــم بــودن زمینه هــاي گســترش راه هــاي ترانزیتــي پس کرانــه مطابــق بــا برنامه هــاي ملــي و منطقــه ای، امــکان جــذب ســرمایه از طریــق ایرانیــان خــارج از کشــور در فعالیت هــاي منطقــه آزاد ارس و ... از جمله نقاط قوت و فرصت های این منطقه بیان شده است.

از سویی با وجود این همه پتانسیل ها و نقاط قوت در این منطقه که به بخشی از آن اشاره شد، ولی با این وجود این مناطق دارای نقاط ضعفی هم است که از جمله آن می‌توان به ناکافي بودن زیرساخت هاي حمل و نقل، انرژي، اقامتي و ...، ضعف نهادهاي مالي- پولي، هزینه بر بودن آماده سازی زمین هاي صنعتي و پایین بودن سطح سرمایه هاي اجتماعي و انساني اشاره کرد.

با این وجود، از دیگر تهدیدهای منطقه ازاد ارس که به نوعی هم اساتید متخصص این حوزه را نگران کرده می‌توان به ریسک بالاي تجاري و اقتصادي کشورهاي حوزه قفقاز، وجــود محدودیت هــای زیســت محیطی بــراي توســعه فیزیکــي و فعالیــت منطقــه، از جملــه مــراکان و پناهــگاه حیات وحــش کیامکــي، پاییـن بـودن سـطح تسـهیلات و مشـوق هاي قانوني و زیرسـاختي و عـدم وجود زیرسـاخت هاي کافـي در مقایسـه با مناطـق آزاد کشـورهاي همجـوار ایران، قطع ارتباط با حوزه شمالي شبکه ریلي ارمنستان- آذربایجان، وجـود محدودیت هـای قانونـی بـرای توسـعه کالبـدی بخـش صنعت در وسـعت زیـادی از منطقـه مصـوب بـه دلیـل وجـود اراضـی بـا کاربری کشـاورزی و ... تاکید کرد.

در نهایت متولیان توسعه این منطقه؛ تقویت هم پیوندی اقتصادهای ملی و بین المللی با الویت قفقاز جنوبی در راستای احراز جایگاه اول کشور در منطقه و بسترسازی برای الحاق به سازمان تجارت جهانی، تبدیل این منطقه به عنوان قطب علمی در سطح بین المللی، جذب سرمایه گذاری داخلی و خارجی با توجه به پتانسیل های منطقه، بهره گیری مناسب از قابلیت های ترانزیتی کشور، توسعه بازرگانی و حضور در بازارهای جهانی از جمله ماموریت اصلی منطقـه آزاد تجـاری- صنعتـی ارس اعلام می‌کنند که در منشور توسعه و طرح جامع این منطقه بر آن تاکید ویژه ای شده است.

کوتاه سخن آنکه همگان بر این باور هستیم که ایران بدون آذربایجان معنی ندارد، و به باور دیگر اینکه آذربایجان نه تنها سر ایران است، بلکه قلب ایران بوده و حق بزرگی بر گردن ایران دارد، و در همین راستا نیز آذربایجان بدون توسعه منطقـه آزاد تجـاری- صنعتـی ارس معنا ندارد و در واقع منطقه ارس، به دلیل موقعیت و اهمیت ویژه ای که از جنبه هـای گوناگـون از جملـه محیـط طبیعـی، زیســت محیطی، جمعیتــی، آمــوزش عالــی، ارزش افــزوده بخش هــای مختلــف، ســرمایه گذاری و گمرکــی برخوردار بوده، و با توجه به این ظرفیت ها منطقه آزاد ارس به نوعی سر آذربایجان و قلب تپنده آن به حساب می‌آید.