معضلی به نام کمبود معلم در ایران/ انتخاب معلم‌ها در دنیا چگونه است؟

تبریز- بازار تبریز آنلاین -   نقش معلم در دنیا در حال تغییر است تا انتظارات جامعه جهانی را برای آموزش و تربیت دانش‌آموزانی که می‌توانند مشکلات را شناسایی و حل کرده، نوآوری‌های بعدی را در زمینه‌های مختلف ایجاد و به صورت تیمی کار کنند، برآورده کند. با این واقعیت‌های جدید، استخدام معلمان مدارس دولتی، شیوه‌های جدیدی را در سراسر جهان به وجود آورده است.

در برخی از کشورها استخدام معلمان از وزارتخانه به بخشداری یا شهرداری و در برخی دیگر از آنجا به مدرسه منتقل شده است. با این حال در بیشتر کشورها، دولت مرکزی هنوز شرایطی را که افراد برای انتخاب شدن به عنوان معلم باید رعایت کنند، تعیین می‌کند.

دو تغییردر فرآیند جذب و گزینش معلمان وجود دارد. برخی کشورها با محدود کردن تعداد افرادی که در برنامه تربیت معلم پذیرفته می‌شوند، گزینش را اعمال می‌کنند؛ در حالی که برخی دیگر به بسیاری از دانش‌آموزان اجازه می‌دهند در آموزش معلمان شرکت کرده و سپس از یک سیستم آزمون برای انتخاب معلمان استفاده می‌کنند. نامزدهای برتر ابتدا بر اساس نمره امتحان و سپس مصاحبه و تمرین عملی مهارت تدریس، برگزیده می‌شوند.

کره جنوبی

کُره از ترکیب این دو روش برای انتخاب معلمان استفاده می‌کند. روش گزینشی را برای ورود دانش‌آموزان به برنامه‌های آماده‌سازی معلمان مدارس ابتدایی اعمال می‌کند، در حالی که هیچ محدودیتی برای دانش‌آموزان علاقه‌مند به تدریس در مقاطع دبیرستان تعیین نمی‌کند.

با وجود اینکه همه می‌توانند وارد دوره‌های آموزش معلمان برای مقطع دبیرستان شوند اما فقط ۲۰ درصد به عنوان معلم دبیرستان استخدام می‌شوند. بسیاری از کارشناسان نگرانند که این امر باعث می‌شود دانش‌آموزان با بهترین آمادگی در دوره متوسطه، رشته‌ای غیر از آموزش را انتخاب کنند تا احتمال کار را افزایش دهند. در بسیاری از کشورهای شرقی مانند ژاپن، کره و سنگاپور، معلمان هر ۵ تا ۷ سال یک بار به مدارس مختلف جابه‌جا می‌شوند.

ژاپن

در سیستم‌هایی که عرضه معلمان بسیار بیشتر از تقاضاست مانند ژاپن و مدارس راهنمایی در کره‌جنوبی، موضوع «انتخاب» مهم‌تر از «استخدام» است. در ژاپن، وزارت آموزش، فرهنگ، ورزش، علم و فناوری از هیات‌های آموزشی استان‌ها می‌خواهد علاوه بر آزمون انتصاب کتبی، تمرکز زیادی بر مصاحبه شغلی داشته باشند. این برای اطمینان از ابعاد شخصیتی معلمان برای تدریس اثرگذار است.

کشورهای غربی در استخدام معلمان با کار دشوارتری مواجه شده‌اند زیرا معمولا معلمان در آنجا به اندازه کشورهای شرقی مورد احترام نیستند. برنامه‌های آموزش معلمان بیشتر از هر بخش دیگری دانشجویان خود را از یک سوم پایین کلاس کالج جذب می‌کنند. در حالی که جمعیت دانش‌آموزان در ۲۰ سال گذشته متنوع‌تر شده، مجموعه نامزدهای معلمان اینگونه نبوده است. این امر موجب شده دولت از شیوه‌های مختلف استخدام استفاده کند.

استرالیا

در نیو ساوت ولز(New South Wales) استرالیا، معلمان ریاضیات، علو و فناوری می‌توانند در سال آخر خود بورسیه تحصیلی ۱۰ هزار دلار استرالیا دریافت کنند تا متعهد شوند به مدت دو سال در یک منطقه دور افتاده تدریس کنند. در استرالیای غربی، اداره آموزش کاتولیک به طور فعال داوطلبان معلمی را با یک فراخوان به خدمت برای آموزش کودکان در مناطق دور افتاده استخدام می‌کند.

دانمارک

در دانمارک معلمان به دلیل تمایلشان به تدریس در مناطق دور افتاده کمک هزینه‌های ویژه‌ای از جمله اقامت رایگان و رایانه‌های خانگی دریافت می‌کنند. در فرانسه وزارتخانه برای معلمان مبتدی که دوره‌های تخصصی بهبود مدارس را گذرانده‌اند، موقعیت‌های شغلی ویژه‌ای ارائه کرده است تا به عنوان یک تیم پنج نفره به مدارس اولویت‌دار با دانش‌آموزان محروم از نظر اقتصادی بروند.

بریتانیا

در بریتانیا معلمان در زمینه‌های درسی که پر کردن آن دشوار است می‌توانند تا ۵ هزار پوند برای آماده شدن برای تدریس در آن مناطق دریافت کنند. علاوه بر آن، معلمان جدید پس از پایان موفقیت‌آمیز سال اول تدریس خود، یک‌بار کمک هزینه ۴ هراز پوندی با عنوان «Golden Hello» دریافت می‌کنند.

آمریکا

در ایالات متحده، دولت فدرال بخشش وام تا سقف ۱۷ هزار و ۵۰۰ دلار را برای معلمان در رشته‌های ریاضی، علوم و آموزش ویژه ارائه می‌کند. با این حال این مبلغ باعث جذب دانشجویانی از بهترین دانشگاه‌ها نمی‌شود که امکان استفاده از وام‌هایی با مبالغ بسیار بالاتر را دارند و در نتیجه به دنبال مشاغل پردرآمدتری باشند. بسیاری از مدارس در مناطق مختلف، معلمان در رشته‌های ریاضیات، علوم و آموزش ویژه، کمک هزینه‌های تشویقی کوچکی ارائه می‌دهند. با این حال این کمک هزینه‌ها تاثیر زیادی نداشته است.

به عنوان یک استراتژی متفاوت، ایالت‌های آمریکا برنامه‌های گواهی جایگزین «ACP» را توسعه داده‌اند که به دانشجویان اجازه می‌دهد رشته‌ای را در یک حوزه موضوعی خاص دنبال کنند و پس از فارغ‌التحصیلی در ACP شرکت کنند. این برنامه‌ها یک دوره تابستانی و پس از آن آموزش در حین کار در دو سال اول تدریس ارائه می‌دهند.

معلمان در پایان سال دوم، گواهینامه کامل می‌گیرند. این امر به مدارس این امکان را داده است که نه تنها افرادی را که آمادگی تحصیلی بهتری دارند استخدام کنند، بلکه متخصصان میان دوره‌ای را نیز تشویق به تغییر شغل و ورود به تدریس کرده است. چنین برنامه‌ای در شهر نیویورک تا حد زیادی مشکل جای خالی مدارس داخل شهر را کاهش داده است.

استخدام معلمان در ایران

افراد زیادی هستند که تمایل دارند در آموزش‌وپرورش کار کنند و اشتغال در این وزارتخانه جزو آمال‌شان است. البته درصد زیادی از این افراد دوست دارند معلم شوند. برخی از همان سال آخر دبیرستان به عشق معلم شدن در کنکور، تربیت معلم را انتخاب می‌کنند و در آغاز جوانی معلم می‌شوند.

جذب در آموزش‌وپرورش بر اساس قانون باید فقط از طریق دانشگاه فرهنگیان و دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی صورت گیرد اما واقعیت اینکه هنوز این اتفاق به طور کامل محقق نشده است. در حال حاضر آموزش‌وپرورش، به چند روش نیرو جذب می‌کند.

تحصیل در دانشگاه‌های فرهنگیان

شیوه‌های جذب معلم انواع گوناگونی دارند. مهم‌ترین روش جذب معلم در ایران، تحصیل در دانشگاه فرهنگیان است که برای ورود به آن باید بعد از پایان دوره دبیرستان، در کنکور سراسری شرکت کرد. اگر فرد تراز بالای ۶۵۰۰ را کسب کند، هنگام انتخاب رشته، رشته‌های مربوط به دانشگاه فرهنگیان را می‌تواند انتخاب کند. از بین افرادی که تراز مربوطه را کسب کنند، سه برابر ظرفیت موجود، دعوت به مصاحبه می‌شوند.

مصاحبه فرهنگیان شامل مصاحبه علمی، معاینات پزشکی و گزینش عقیدتی _ سیاسی است. بر اساس رتبه علمی کنکور، مصاحبه و گزینش مشخص می‌شود که می‌توان در دانشگاه فرهنگیان تحصیل کرد یا خیر.

برای جذب معلم قوانین گوناگونی وجود دارد. شرط سن ۱۷-۲۴ سال و بومی بودن و پذیرفتن محل خدمت به مدت دو برابر زمان تحصیل است. در واقع ۴ سال تحصیل دوره کارشناسی و ۸ سال تدریس در منطقه مشخص شده در حکم درج شده است. دانشگاه فرهنگیان، به علت تضمین شغلی یکی از رشته‌های محبوب برای متقاضیان کنکور است. اصرار خانواده‌ها برای تحصیل در دانشگاه‌های فرهنگیان و شرایط اقتصادی، موجب افزایش متقاضی برای دانشگاه فرهنگیان شده است.

آزمون استخدامی

در برخی مواقع و با فرارسیدن زمان بازنشستگی بخش زیادی از نیروهای آموزش‌وپرورش، این وزارتخانه با کمبود نیرو مواجه شده و از آن‌جا که فرایند تعلیم معلم‌های نسل جدید حداقل چهار سال زمان نیاز دارد، آموزش‌وپرورش از یک راه سریع‌تر برای جذب نیرو استفاده می‌کند.

قبولی در آزمون استخدامی، مهم‌ترین شرایط استخدام آموزش‌وپرورش برای برخی از رشته‌هاست. در این حالت، افراد پس از گذراندن آزمون، باید یک دوره آموزشی به ‌مدت یک سال را با موفقیت سپری کرده و در صورت کسب نمرات لازم، به‌عنوان نیروی آموزش‌وپرورش استخدام می‌شوند. البته دوره مهارت‌آموزی آن‌ها، برخلاف دانشجویان دانشگاه‌های فرهنگیان، به‌عنوان سابقه خدمت در نظر گرفته نمی‌شود.

در هر دوره آزمونِ استخدامی آموزش‌وپرورش، چند عنوان رشته برای جذب نیرو و استخدام بیان شده است. البته باید توجه داشت که برای هر رشته، به یک مقطع تحصیلی خاص اعلام نیازمندی شده است. برای شرکت در آزمون استخدامی آموزش‌وپرورش هیچ‌گونه شرط معدلی در نظر گرفته نشده و فقط نمره کسب شده در آزمون، برای استخدام مهم است. کسب نمره بالاتر، شانس پذیرش را افزایش خواهد داد زیرا هر شهر و استانی ظرفیت متفاوتی دارند و درصد بالاتر به‌معنای شانس پذیرش بیشتر است.

با وجود روش‌های مختلف جذب معلم اما همچنان وزارت آموزش‌وپرورش با بحران کمبود معلم مواجه است. افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو در دانشگاه‌های فرهنگیان و تربیت معلم و همچنین جذب دانشجویان رشته‌های آموزش در سایر دانشگاه‌ها اعم از دانشگاه سراسری و دانشگاه آزاد اسلامی، می‌تواند تا حدی مشکل کمبود معلمان را در طول این سال‌ها رفع کند.

* ارینب سیفی از ایرنا