علت اصلی آتش سوزی های دهه اخیر بازار تبریز

تبریز- بازار تبریز آنلاین - بر اساس نظر کارشناسان، علت اصلی حادثه آتش‌سوزی در بازار تبریز در سال های اخیر اتصال برق و استفاده از وسایل گرمایشی غیراستاندارد بوده است.

بازار تبریز نه مثل بازار تهران است که در آن نفستان از شلوغی بند ‌آید و نه مثل بازارهای قدیمی دیگر شهرها که تا می‌خواهید به آن عادت کنید و کمی بیشتر در آن بگردید، می‌بینید بازار تمام شده است و به بخش‌های نوساز رسیده‌اید.

اگر از راسته‌های اصلی و شلوغ بازار تبریز بگذرید و به راسته‌ها و دالان‌های خلوت‌تر بروید، می‌توانید مدت‌ها زیر طاق ضربی‌ها، دیوارهای بندکشی شده و چارسوق‌ها برای خودتان بنشینید و خیره شوید به نورهایی که از نورگیرهای کوچک دایره‌ای شکل سقف می‌افتد کف بازار؛ هرازگاهی کسی از زیر آنها رد می‌شود، لحظه‌ای صورتش زیر نور می‌آید و دوباره فرو می‌رود در تاریکی.

گشت و‌گذار در بازار تبریز حال و هوای خودش را دارد. کنار مسیر رفت‌وآمد مردم سماورهای غول‌آسایی روشن است، روی آنها قوری‌های بزرگی گذاشته‌اند و به مردم چای می‌دهند. چایخانه‌های بزرگ‌ترین بازار مسقف ایران هم مثل خیلی چیزهای دیگر آن، خاص است. فقط حجره‌های بازار نیستند که شما را به‌خود جلب می‌کنند. 23 کاروانسرا، 22 دالان، 20تیمچه، 28 مسجد، 8مدرسه، 7 بازارچه، 5 حمام، یک زورخانه و نزدیک به 5هزار و 500 مغازه در این بازار ساخته شده است.

حالا دیگر خیلی از بخش‌های بازار تبریز کارکرد قدیمی خود را از دست داده‌است. بازاری که قدمت بنای فعلی آن نزدیک به 300 سال می‌رسد، هنوز هم راسته‌ها و تیمچه‌هایی با نام‌های مختلف دارد ولی کار و کاسبی در هر کدام از راسته‌ها فرق کرده است. مثلا یکی از راسته‌های بازار را با اسم بازار پنبه فروش‌ها می‌شناسند، اما حالا در آن لوازم الکتریکی می‌فروشند.

در بازار کلاه‌فروش‌ها هم غیراز چهار، پنج مغازه کلاه‌فروشی در بقیه مغازه‌ها کالاهای دیگری می‌فروشند؛ حق هم دارند این روزها دیگر چه کسی سر خودش کلاه می‌گذارد؟! انگار در هیاهویی که برای ثبت بازار تبریز در فهرست میراث جهانی برپا شده بود، بعضی از راسته‌های بازار فراموش شدند. یکی از آنها همین بازار کلاه‌فروش‌هاست که قسمت‌هایی از سقف آن ریخته است و به جایش ایرانیت و شیشه گذاشته‌اند تا شاید مسقف بودن تمام بنای بازار تبریز از بین نرود.

اولین آتش‌سوزی بازار تبریز

آتش‌سوزی بلایی بود که سال 1388 بر سر بازار آمد. البته این تنها باری نبود که حجره‌های بازار تبریز در آتش می‌سوختند؛ از سال 1381 تا 1388 این بازار 172 بار دچار حریق شده که عامل بیشتر آنها سیم‌کشی غیراستاندارد برق بود.

آتش‌سوزی بازار تبریز در تاریخ ۱۳ آبان ۱۳۸۸ خورشیدی حوالی ساعت ۱۷ و ۳۰ دقیقه به وقوع پیوست. در جریان این حادثه بخش‌هایی از راسته تاریخی «ایکی قاپیلار» که مرکز فروش انواع پوشاک و لوازم آرایشی است، دچار آتش‌سوزی شد. علت احتمالی وقوع این حادثه، واژگونی چراغ علاءالدین در یکی از مغازه‌های این راسته بوده‌است.

از سوی بعد از گذشت 10 سال دیگر خبر آتش‌سوری دیگری در 18 اردیبهشت سال 1398 در سرای دو دری (ایکی قاپیلی) بازار تاریخی تبریزبه سرعت در فضای مجازی دست به دست شد و در این آتش سوزی حدود 120 مغازه آسیب دید و 29 نفز هم مصدوم شدند.

بازار تاریخی تبریز وسیع‌ترین مجموعه مسقف و به هم پیوسته جهان و شبکه بازار تبریز به مثابه قلب شهر است و نقش عمده‌ای در بافت شهر دارد.

ولی با این وجود؛ جالب اینجاست که با وجود خطر آتش‌سوزی، هنوز هم برخی حجره‌داران بازار تبریز میل چندانی به بیمه کردن حجره‌های خود ندارند. مجید نیکمندان سال‌هاست در تیمچه «شعربافان کوچک» حجره دارد، کار او دوختن حاشیه برای فرش‌ها و قالیچه‌هاست و از 59‌سال پیش در این بازار کار می‌کند. آن طور که او می‌گوید، از 91 حجره این تیمچه فقط 10 حجره بیمه شده‌اند. نیکمندان هم مثل دیگر تاجران این تیمچه، دلش را به معدود کپسول آتش‌نشانی کوچک خوش کرده است تا وقت آتش سوزی به داد او و مغازه‌اش برسند. آنطور که از حرف‌های نیکمندان برمی‌آید، او چندان امیدی به نتایج ثبت جهانی بازار تبریز ندارد:«با ثبت بازار هیچ اتفاقی نیفتاد. فقط بیشتر به تیمچه مظفریه رسیدگی کردند. از یک سال پیش قرار بود کف تیمچه شعربافان را مرمت کنند، اما هنوز کسی نیامده است. اینجا یک در چوبی خیلی قدیمی داشتیم که مدت‌ها خراب بود و میراث فرهنگی سال‌ها کاری برای مرمتش انجام نداد تا بالاخره یک نفر آشنایی در میراث فرهنگی پیدا کرد و در را تعمیر کردند.»

حجره‌داران این راسته‌ها کاری به کار این ندارند که چقدر از آنان عکس می‌گیرید. سلامتان را با «بویروز» جواب می‌دهند و آرام نگاهتان می‌کنند. کارتان با دوربین که تمام شود شما را به یک استکان چای هم میهمان خواهند کرد. حیاط کاروانسرهای بازار پر است از کالاهایی که روی هم تلنبار شده‌است. در این حیاط‌ها می‌شود زیر سایه درخت‌ها کنار حوض‌های سنگی قدیمی نشست و نفسی تازه کرد. اگر باد موافقی هم بوزد چند دانه توت از درخت بالای سرتان روی زمین خواهد افتاد. بعضی از راسته‌های بازار با نور چراغ‌ها کاملا روشن شده‌اند و رونق بیشتری دارند، اما تیمچه‌های دیگری هم هستند که تیره و تارند و غیراز نوری که از سوراخ‌های سقف به داخل می‌تابد، هیچ روشنایی دیگری ندارند. در این راسته‌ها رفت‌وآمد کمتر است و بیشتر مغازه‌داران دور هم می‌نشینند و گپ می‌زنند. هر مغازه برای خودش سماوری دارد که هر میهمان ناخوانده‌ای را میزبانی می‌کند.

گل سرسبد بازار تبریز

تیمچه مظفری اما برو بیایی دارد. تاجران تیمچه که همه در کار خرید و فروش فرش هستند حتی ممکن است برای شما قیافه بگیرند و اجازه ندهند از آنان عکس بگیرید. تیمچه مظفری این روزها گل سرسبد بازار تبریز است. تمام در، دیوارها و سقف آن را مرمت کرده‌اند و همه چیز در آن زیبا به‌نظر می‌رسد. 127 سال پیش حاج شیخ محمد جعفر قزوینی این تیمچه را در بازار تبریز ساخت. آن زمان ناصرالدین شاه در تهران بر تخت حکومت نشسته بود و پسرش مظفرالدین میرزا در تبریز، ولیعهد بود. بانی تیمچه برای اینکه حجره‌ها را از دست‌درازی مظفرالدین میرزا در امان نگه دارد، نام تیمچه را مظفریه می‌گذارد که این کار به مذاق ولیعهد قاجار هم خوش می‌آید و حجره‌های آن در امان می‌مانند. تیمچه مظفریه 2‌طبقه دارد و این روزها در هر طبقه آن 26 حجره فرش‌فروشی دایر است.

آتش سوزی بلای همیشگی بازار تبریز

به گفته کارشناسان این حوزه؛ تا زمانی که بازار مسقف تبریز، سوز سرما را با گرمای علاءالدین می‌گذراند و تا زمانی که از در و دیوار این بازار، سیم‌های برق آویزان است و باز هم تا زمانی که برای روشنایی حجره‌ها از سیم کشی موقت استفاده می‌کنند، بازار تبریز هم چنان در مقابل آتش بی دفاع خواهد بود.

بازار تبریز که در مردادماه سال ۱۳۸۹ شمسی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده ‌است از بازارچه‌ها دالان‌ها، تیمچه‌ها سراها و کاروانسراهای متعددی تشکیل یافته ‌است. پیش‌تر به جهت قرارگرفتن شهر تبریز بر سر چهارراه جاده ابریشم و گذر روزانه هزاران کاروان از کشورهای مختلف آسیایی، آفریقایی و اروپایی از آن، این شهر و بازار آن از رونق بسیار خوبی برخوردار بوده‌است.

این بازار حدود سه سده پیش و پس از وقوع زمین‌لرزه تاریخی تبریز در سال ۱۱۹۳ قمری توسط نجفقلی خان دنبلی حاکم وقت تبریز بازسازی شده ‌است. بازار تبریز در سال ۱۳۵۴ شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است.

تاریخ بنای این مجموعه مشخص نیست؛ ولی بسیاری از جهان‌گردانی که از سده چهارم هجری تا دوره قاجاریان از این بازار بازدید کرده‌اند، درباره آن اطلاعاتی ارائه داده‌اند.

بسیاری از گردشگران و جهانگردان نظیر ابن بطوطه، مارکو پولو، جاکسن، اولیای چلبی، یاقوت حموی، گاسپار دروویل، الکسیس سوکتیکف، ژان شاردن، اوژن فلاندن، جان کارت‌رایت، جملی کاردی، کلاویخو، رابرت گرنت واتسن، حمدالله مستوفی و مقدسی از رونق و شکوه بازار تبریز تمجید کرده‌اند.

این بازار با داشتن حدود 5 هزار و 500 باب حجره، مغازه و فروشگاه، ۴۰ گونه شغل، ۳۵ باب سرا، ۲۵ باب تیمچه، ۳۰ باب مسجد، ۲۰ باب راسته و راسته‌بازار، ۱۱ باب دالان، ۵ باب حمام و ۱۲ باب مدرسه، به‌عنوان اصلی‌ترین مرکز داد و ستد مردم تبریز و ایران شناخته می‌شود.

این مجموعه با نام مجموعه بازار تبریز در تاریخ ۲۵ شهریور ۱۳۵۴ با شماره ثبت ۱۰۹۷ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

در سال ۲۰۱۰ نیز این مجموعه با شماره ثبت ۱۳۴۶ به عنوان یکی از میراث جهانی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.