حکایت گران ترین شب سال در بزرگ‌ترین بازار مسقف جهان

بازار تبریز آنلاین- نویسنده: موسی‌ کاظم‌زاده - شب یلدا از رسوم دیرین ایرانیان است، ‌«چیلله» در ترکی به معنای نهایت کشیدگی و درازی است و این شب به خاطر طولانی بودن آن بدین صورت نام‌گذاری شده ‌است.

اگر این روزها گذرتان به بازار تبریز و به عبارت دیگر بزرگ‌ترین بازار مسقف جهان بیافتد، به خاطر خرید برخی اقلام کالاها از این بازار، در آستانه شب یلدا حال و هوای دیگری دارد.

شب یلدا یا شب چلّه و به عبارت دیگر شب 30 آذر ماه بلندترین شب سال در نیم‌کره شمالی زمین، هر سال خانواده ها را دور هم جمع می‌کند، تا اینکه تولد خورشید را جشن بگیرند.

چله در تقویم مردم آذربایجان به دوره زمانی خاصی اشاره دارد که از شب یلدا آغاز می‌شود و تقریبا تا پایان زمستان ادامه می‌یابد؛ ۴۰ روز «بؤیوک چیلله/ چله بزرگ» که از اوّل دی شروع می‌شود و در ۹ بهمن خاتمه می‌یابد؛ ۲۰ روز «کیچیک چیلله/ چله کوچک » که از ۱۰ بهمن شروع می‌شود و آخر بهمن نیز به اتمام می‌رسد و در نهایت ۱۰ روز «قاری‌ننه چیلله‌سی/ چله مادربزرگ» که از اوّل اسفند آغاز می‌شود و تا دهم اسفند ادامه دارد.

با این وجود، شب یلدا در قوم آذری ها به عنوان شب چله( چیلله گجه سی)، خوانده می‌شود. اکثر مردم استان آذربایجان‌شرقی در این شب طولانی سال، طی رسوم کهن خود، خانواده‌ها در خانه بزرگ اقوام یا در خانه پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها گرد هم می‌شوند و ضمن دید و بازدید و به ویژه با به جای آوردن سنت حسنه صله رحم و دیدار با اقوام؛ خوراکی های خاصی مانند هندوانه، انار، آجیل و... را مصرف می‌کنند.

متاستفانه برخی از این سنت‌های خوب قدیمی به خاطر تجمل گرایی و پیروی از فرهنگ تشریفاتی جدید رو به فراموشی است. نکته قابل تامل دیگر در این روزها و به ویژه در آستانه شب یلدا، به واسطه فقدان نظارت کافی دولت در کنترل قیمت برخی اجناس شب یلدا است، که اکثر خانواده ها و به ویژه قشر کم در آمد و متوسط جامعه ترجیح می‌دهند، بدن برپایی آیین خاص و به خصوص خرید شیرینی، هندوانه، انار، آجیل و ... این شب را سپری نمایند.

از سویی در گزارش میدانی هم، ضمن صحبت با شهروندان شهر تبریز و بازاریان نیز به خوبی می‌توان به این واقعیت رسید، که در آستانه این آیین، اکثر کالاها و خوراکی های شب یلدای مورد نیاز مردم در بازار تبریز به وفور در اختیار است و کمبودی آنچنانی هم در زمینه عرضه کالا، احساس نمی‌شود، ولی مشکل و چالشی که مثل سایر ایام دیگر مردم و خریداران این بازار را آزار می‌دهد، نظارت و کنترل کم دستگاه های ذی ربط، مسئولان و دست اندرکاران بر قیمت اجناس و گرانی برخی کالاها اساسی شب یلدا در این بازار است.

از سوی با گشت وگذار در بزرگ‌ترین بازار مسقف جهان و با دیدن قیمت روی اجناس به‌راحتی می‌توان به عینه مشاهده کرد، که قیمت برخی اجناس و از جمله اقلام خوراکی های شب یلدا نسبت به ماه های اخیر خیلی بالا رفته است.

با این اوصاف، در خطه آذربایجان هم شب یلدا به عنوان شب چله( چیلله گجه سی)، خوانده می‌شود. اکثر مردم استان آذربایجان‌شرقی در این شب طولانی سال، هندوانه و یا به عبارت دیگر چیلله قارپیزی می‌خورند و معتقدند، به دلیل اینکه فصل زمستان در آذربایجان بسیار طولانی و سرد است، باخوردن هندوانه، لرز و سوز سرما تاثیر چندانی نخواهد داشت.

نکته مهمتر اینکه برخی شهروندان این سرزمین معمولا هندوانه را از چند ماه پیش خریداری کرده و در خانه برای شب یلدا نگهداری می‌کنند. معمولا در این شب همه اقوام در منزل یکی از بزرگان فامیل جمع شده و این شب را با خوردن انواع غذای پخته شده در منزل چون کوفته، برنج، مرغ، خشیل، آش و میوه هندوانه، اناز و انواع مرکبات و تنقلات موجود در منزل شامل خشکبارهایی چون انگور، بادام و سنجد، قاورقا (گندم برشته با شاهدانه)، آجیل، لبو، هویچ، حلوای گردو و ... و به ویژه با گفتن داستان های قدیمی تا پاسی از شب می‌گذرانند.

فرجام سخن این که، هرچند جامعه شناسان و مردم‌شناسان در این ارتباط بر این باور هستند، طی سال های اخیر بعضی از آیین‌ها و سنت‌های قدیمی و به تبع آن یلدا در ایران کمرنگ شده است، اما هنوز هم 30 آذر هر سال در همه مناطق کشورمان ایران عزیز و در راس آنها آذربایجان، این آیین با حال، شور و شوق و شعور خاصی برگزار می‌شود.

با وجود حفظ شاکله این شب به یادماندنی، تعدادی از رسوم یلدایی در سال‌های گذشته یا تغییر شکل یافته و یا به کلی منسوخ شده که اضافه شدن میوه‌های غیربومی به جمع مهمانان شب یلدا، ظهور تلویزیون و رادیو (البته در گذشته دور)، خرید آجیل گرانقیمت و آنچنانی و از همه مهمتر حذف بخش مشاعره و سرودن اشعار قدیمی از جمله این موارد به شمار می‌رود.