تحقق آرمان تبریز، کلان شهری زیبا و پاک / آلودگی هوا؛ وصله ناجور شهر اولین ها

بازار تبریز آنلاین -نویسنده: موسی‌ کاظم‌زاده -سازمان بهداشت جهانی در گذشته چندین بار تبریز را به عنوان بهداشتی‌ و سالم ‌ترین شهر ایران انتخاب کرد. با این حال هفته هوای پاک بهانه ای شد، برای پرداختن به بحران آلودگی هوا و دیگر مسایل زیست محیطی در یکی از کلانشهرهای کشورمان یعنی تبریز که روزگاری نه‌چندان دور به علت وجود داشتن باغ هاي فراوان و زیبا در داخل و حاشیه های کنار این شهر، به عنوان«باغ شهر ایران» معروف بود، که این روزها فقط نام این باغ ها در تابلو های معابر عمومی، کوچه ها، شهرک ها، محلات و خیابان های شهر اولین ها بر جای مانده است، که به یقین تخریب این باغ ها، روز به روز بر شدت آلودگی هوا و دیگر مسایل زیست محیطی در شهر اولین ها افزوده است.

واقعیت این است که این روزها شـهر تبریـز بـا دارا بـودن جمعیـت نزدیک دو میلیـون نفـر، تــردد روزانــه نزدیک 500 هــزار انواع خــودرو و با مصـرف سوخت 1,2میلیـون لیتـر بنزیـن و به ویژه داشتن مراکـز صنعتـي مهمــي همچون نیــروگاه حرارتــي، مجتمــع پتروشــیمي، پالایشــگاه، ماشین ســازي و تراکتورسـازي و ده هــا کــوره آجرپــزی، موقعیـت توپوگرافـی و عـدم پراکنـش مؤثـر آلاینده هـا، به عنــوان یکــي از ده شــهر آلــوده کشــور بــه شــمار مــي رود.

با این حال نباید فراموش کرد، بر اساس اطلاعات موجود تـا سـال 1384 صنایـع بیشـترین سـهم را در آلودگـی هوای شهر تبریز داشـتند، اما این روزها بـا گازسـوز شـدن قسـمت اعظـم واحدهـای صنعتـی از جمله نیــروگاه حرارتــي، بیشـترین سـهم آلودگـی این شـهر مربـوط بـه خودروها بوده که این امر هم بــه دلیــل فرســودگی آنهــا می‌باشــد.

با این اوصاف، در اثر عوامل متعددی که به بخشی از اینها اشاره شد، بحران آلودگی هوا در شهرهای بزرگ و صنعتی کشورمان چون تبریز و دیگر کلان شهرهای دیگر ایران از جمله تهران، مشهد، اراک، اصفهان، شیراز، اهواز و ... در اکثر مواقع سال از شرایط پاک خارج، و در وضعیت ناسالم و خطرناک قرار می‌گیرد.

در همین راستا همچنین بــر اســاس مطالعات صورت گرفته در سال های اخیر سـهم عمده آلودگــی هــوای کلان شــهر تبریــز یعنی بیش از 70 درصد آن، مربوط به منابع متحرک یا همان وســایط نقلیــه بــوده و در حدود 28درصــد بقیـه را منابـع ثابـت از جمله صنایـع، مناطـق مسـکونی و تجـاری) بـه خـود اختصـاص داده اسـت. همچنیـن بـر اسـاس طـرح بررسـی میـزان هیدروکربن هـای فـرار در هـوای تبریــز؛ ســهم منابــع مختلــف شــامل 43,8درصــد ســهم حمــل و نقــل، 41,3درصــد ســهم جایگاه هــای ســوخت گیری، 14,3درصــد ســهم صنایــع، 0,6 درصــد ســهم منابــع خانگــی و تجــاری بوده است.

از سوی دیگر، در چند سال اخیر نیز تغییـرات اقلیمـی و آب و هوایـی موجب تشدید بحران های جدیدی همچون ریزگردها در منطقه شده که این امر هم بهنوعی موجب افزایش بحران آلودگی هوا در شهر تبریز شده است. از جملــه آثــار ایــن تغییــرات می‌تــوان بــه بحــران دریاچــه ارومیــه، منفــی شــدن تــراز آبــی، پدیــدار شــدن تدریجــی کمبــود منابـع آبـی بـرای گسـترش فعالیت هـای صنعتـی، آلودگـی منابـع آب زیرزمینـی در نتیجـه پسـاب و پسـماندهای شـهری و صنعتـی و ایجـاد بحرانهـای زیسـتمحیطی و بهداشـتی اشـاره کـرد.

نکته مهمتر اینکه، تا چند سال پیش مسئولان محیط زیست و شهری اعلام می‌کردند، علت اصلی آلودگی هوا در شهر تبریز بیشتر به خاطر تردد وسایل نقلیه و استقرار صنایع بوده، ولی امروزه کانون تولید ریزگردها از دریاچه ارومیه بر شدت آن افزوده است.

از سوی دیگر، در برخی شهرهای بزرگ آذربایجان شرقی و به ویژه در شهرها و روستاهای همجوار به استان آذربایجان غربی، و به خصوص شهروندان شهر تبریز در برخی از مواقع از سال، با معضل و چالش بزرگی به نام آلودگی هوا روبرو هستند، که به عقیده کارشناسان این حوزه بخش عمده این آلودگی هوا و ریزگردهای منطقه، مربوط به خشکیدگی دریاچه ارومیه است.

نا گفته نماند، به غیر مواردی که به آن اشاره شد، همچنین در دهه های اخیر به دلیل رشد روز افزون جمعیت و به تبع آن افزایش فاضلاب هــا و پســماندهای شــهری، بر مشکلات کلانشهرها افزوده شده، که در بیشـتر نقـاط بیـش از گذشـته موجـب نگرانـی مسـئولان شـده اسـت. عـدم مدیریـت مناسـب و دفـع نادرسـت پسـماندها و عـدم کفایـت سیسـتم جمـع آوری از جملـه عواملـی اسـت، کـه به طـور مشـهود در تخریـب محیطزیسـت نقـش دارد. از 2200تـن زبالـه تولیـد شـده شـهری به طـور متوسـط 50 درصـد آن به صـورت اصولـی مدیریـت می‌شود.

نمونه تاسف بار این تلاش ها اینکه، نبـود برنامـه مدیریتـی خـاص بـرای ساماندهی و مدیریت پسـماندهای عفونـی مراکـز درمانـی و کشـاورزی نیـز باعـث تشدید بحران آلودگی زیست محیطی در شهر تبریز شده است.

از این رو، متخصصان حوزه شهری و به خصوص کارشناسان مسایل زیست محیطی، برای کاهش و مدیریت بحران اثرات مخاطرات زیست محیطی در کلان شهر تبریز، برنامه های راهبردی چون در اولویــت قــرار دادن سیاســت های حمــل و نقــل عمومــی در برنامه هــای توســعه اســتان، شناسایی و ساماندهی کانون های آلاینده درون شهری و برون شهری، مدیریت پسماندهای کشاورزی، صنعتی، عفونی و خانگی و جلوگیری از آلودگی منابع آب و خاک شهرستان را پیشنهاد می‌کنند و همچنین برای رسیدن به این راهبردها، بر اجرای سیاست های همچون توسـعه فضاهـای سـبز شـهری و جنـگل کاری، بـا اسـتفاده از مشـارکت مـردم ،تکمیل شبکه دفع فاضلاب شهری، با استفاده از سرمایه بخش خصوصی، ایجـاد و تکمیـل زیرسـاخت های نـاوگان حمـل و نقـل عمومـی بـا مشـارکت بخـش خصوصـی، فرهنگ سازی در استفاده از حمل و نقل عمومی توسط شهروندان و ... تاکید می‌کنند.

افزون بر آنچه گفته شد، همچنین برخی ناظران و کارشناسان برای رفــع آلودگی هــای زیســت محیطی در شهر تبریز، افزایش میزان بازیافت پسماندهای شهری از30درصد به بالای 70درصد، ایجاد حداقل یک مرکز مدیریت پسماندهای صنعتی و ویژه، تولید حداقل 500تن کود آلی در روز و استفاده از آن به جای کود شیمیایی، افزایش ســرانه فضــای ســبز ســالانه یک مترمربــع بــا اولویــت فضــای ســبز مشــجردرونشــهری و کمربنــد ســبز، ورود چهار هزار دســتگاه اتوبــوس و دو هزار دســتگاه مینی بــوس و سه هزارو 600 دســتگاه تاکسـی جدیـد بـه نـاوگان حمـل و نقـل عمومـی درونشـهری، تحقـق میزان سـهم حمل و نقل عمومی در سـفرهای درون شـهری تـا 75درصد و ... را ضروری بیان می‌کنند.

نا گفته نماند، به هر حال آنچه در این راستا اهمیت دارد، اینکه هنوز سوالات بیشماری در این خصوص مطرح بوده و هست و اینکه آیا تبریز؛ همچنان شهر سالم برای زندگی است؟! و دیگر اینکه مدیران و مسئولان شهری، شهر اولین ها چه نسخه‌ای را برای انتخاب مجدد این شهر به عنوان بهترین، سالم ترین و بهداشتی ترین شهر ایران در سال های آینده، پیچیدند؟ آیا تبریز، همچنان سالم ترین، زيباترين و توسعه‌يافته‌ترين شهر ايران است؟ و پرسش آخر اینکه، شهر تبریز با این همه ظرفیت و پتانسیلی که از آن نام برده می‌شود، آیا استحقاق زيباترين و توسعه‌يافته‌ترين شهر ايران را دارد و یا نه؟!

بنابر این، با این ویژگی ها و پتانسل هایی که امروز در شهر اولین ها هست و یا در آینده نزدیک به امکانات زیرساختی این شهر افزوده خواهد شد، به طور قطع و یقین باید متذکر شد، که تحقق آرمان«تبریز کلان شهری زیبا و پاک و به ویژه بدون آلودگی هوا» در بین سایر کلانشهرهای دیگر کشورمان ملقب شود و به نظر می‌رسد، با توجه به این همه ظرفیت های موجود دور از دسترس هم نباشد و در بین کلان شهرهای ایران هم شهر تبریز، به عنوان اولین کلان شهر زیبا و پاک لقب بگیرد.