بررسي ابعاد آيين عزاداري بازار تبريز در گفتگو با آيت الله دکتر سيدمحمدعلي آل هاشم، نماينده ولي فقيه در استان و امام جمعه تبريز

 بازار تبریز آنلاین به نقل از ویژه نامه بازار تبریز؛حضرت آیت‌اللـه آل‌هاشم، نماینده محترم ولی‌فقیه در استان و امام جمعه معزز تبریز، از اینکه وقت گران بهایتان را در اختیارمان قرار دادید بی‌نهایت سپاسگزاریم. به عنوان اولین سئوال، تأثیر عزاداری بازار تبریز در رونق مجالس حضرت سیدالشهداء در طول سال را چطور ارزیابی می‌کنید؟

عزادارای بازار تبریز، از لحاظ زمان و مدت برگزاری، طولانی ترین عزاداری، در بزرگترین بازار مسقف جهان هست که از ظهر تا شب به مدت ده الی دوازده ساعت، در طی پنج روز یعنی تقریبا شصت ساعت عزاداری برگزار میشود. و این عزاداری با سبک‌های مختلف سینه زنی، زنجیرزنی، روضه خوانی و حتی شبیه خوانی برگزار می‌گردد. مسلم است که رویدادی با این کیفیت و کمیت جریان سازی بزرگی را میتواند رقم بزند. تقریبا همه هفتاد و دو دسته عزاداری بازار، هیئت‌های هفتگی دارند که در گوشه و کنار شهر در طول سال برنامه های مختلفی را برگزار می‌کنند و این جریان عظیم فرهنگی مذهبی را تا محرم سال بعد گرم نگه میدارند. البته سایر هیئت ها هم تحت تأثیر این جریان ریشه‌دار هستند و از شور و شعور این رویداد بزرگ الگو می‌گیرند. البته ایام قدیم جنبه‌های دیگری از تأثیرگذاری این مراسم بر هیئت‌ها ظهور و بروز داشت که در طی سالهای اخیر، تقریبا کمرنگ‌تر شده است. مثلا شعرهای ناب و اصیل و نو در این مراسم اصطلاحا رونمایی می‌شد و مداحان و ذاکران اباعبدالله‌الحسین علیه‌السلام در طول سال از این اشعار برای اداره جلسات استفاده میکردند.

میزان نقش بازاریان در مسئولیت‌های اجتماعی علی‌الخصوص ایام عزاداری را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

بازاریان از سالها پیش در مسائل مهم سیاسی، مذهبی، فرهنگی و اجتماعی تأثیرگذار بوده‌اند و الان هم به مسئولیت‌های اجتماعی خودشان به بهترین نحو ممکن عمل می‌کنند. هر چه کار خیر و خداپسندانه اعم از اهدای جهیزیه و کمک‌هزینه درمان و سایر مسئولیت‌های اجتماعی در تبریز انجام می‌شود، بازاریان نقش مستقیم در انجام آن دارند. در این پنج روز عزاداری محرم هم که اکثر حجره ها باز و از مردم پذیرایی می‌کنند.

نقش عزاداری‌های بازار تبریز در تقویت فرهنگ حسینی و باورهای دینی مردم تبریز چه میزان است؟

این خلوص و صداقتی که در دستجات عزاداری بازار با امکانات ساده و متکی به سنت‌های قدیمی وجود دارد، تقویت کننده باورهای دینی مردم هستند و مردم تبریز هم دستجات بازار را بعنوان شاخص اصلی فرهنگ حسینی باور دارند. پس عزاداری بازار تأثیر بالایی دارد و می‌تواند تأثیر بیشتری هم داشته باشد. با این‌که عزاداری بازار تبریز، هم از لحاظ مدت زمان و هم از لحاظ وسعت و طول مسیر نسبتا طولانی هست، اما ظرفیت پذیرش خیل علاقمندان و مردم تبریز را ندارد بنابراین می‌توان با استفاده از رسانه و انعکاس و انتشار این عزاداری، تأثیرگذاری آن را افزایش داد.

ارزش‌های عزاداری بازار از منظر فرهنگی و اجتماعی را لطفا تبیین فرمایید؟

نظم، عدالت، عدم تبعیض، اصالت، احسان، همدلی، اتحاد و مصون ماندن بازار از فرهنگ غربی حتی در بین جوانان امروزی، قانون و فرهنگ عزاداری تبریز در خون و پوست مردم تبریز آمیخته شده است. هر کسی که در عزاداری بازار حضور می‌یابد، از این ارزش‌ها الهام میگیرد و مطابق با همین فرهنگ و ارزش ها عمل می‌کند. این اثرپذیری حتی می‌تواند در نوع پوشش هم دیده شود.

نقش عزاداری‌ها در تقویت روحیه حماسی مردم تبریز در برهه‌های تاریخی را تبیین فرمایید؟

در مراسم عزاداری بازار، آنچه که بر روحیه‌ مردم اثر می‌گذارد، شعر است. سبک های عزاداری هم اعم از عرب، عجم و زنجیرزن که در بازار تبریز رایج هستند، لازمه شور و رونق همه این سبک‌ها اشعار حماسی است. خیلی از این اشعار در طول سال ورد زبان مردم می‌شود و این اشعار می‌تواند روحیه حماسی مردم را تقویت کند.

به نظر حضرتعالی، دلایل و عوامل حفظ این میراث معنوی چیست؟

دلایل بسیاری میتواند داشته باشدبه نظر من اولین دلیل، از خودگذشتگی هست. هم در بازاریان و هم در عزاداران. دومین دلیل، قانونمندی در عزاداری بازار است. قوانین نانوشته زیادی وجود دارند که همه ملزم به رعایت آن قوانین هستند. در عزاداری بازار علاوه بر قرعه‌کشی و نوبت‌دهی و رعایت وقت حرکت و نظم و نظام دستجات، برای عبور و مرور ارادتمندان اباعبدالله هم قانون وجود دارد، حرکت باید از دست راست باشد؛ یعنی یک طرف محل آمدن و طرف دیگر محل رفتن است. در این حالت نه مزاحم برگزاری مراسم دستجات می‌شوند و نه در ترافیک عبور و مرور منتظر می‌مانند.

نقش این عزاداری‌ها در پیوستگی و هم‌بستگی اجتماعی مردم تبریز چگونه است؟

این عزاداری اجتماع بزرگ جامعه حسینی تبریز است. خیلی از دیدار دوستان و عزاداران تجدید میشود و اکثرا از حال یکدیگر مطلع می‌شوند. مشکلاتی حل می‌شود. گره‌هایی باز می‌شود. همین‌ها باعث پیوستگی و همبستگی اجتماعی مردم است.

توصیه حضرت‌عالی برای قوام و دوام این میراث معنوی چیست؟

حفظ نظم و قانون بازار، احیای سنت‌هایی است که قبلا در عزاداری بازار وجود داشت و الان تعطیل شده‌اند؛ مانند منبرهای وعاظ در مساجد، تیمچه ها و حتی حجره‌ها و اینکه اگر محلات جدید هم به عزاداری بازار افزوده شوند، این فرهنگ در محلات جدید هم اثرات خاص خودش را خواهد گذاشت. به نظر من توسعه و گسترش عزاداری بازار می‌تواند با ناهنجاری‌ها هم مقابله کند. قطعا فرهنگ اصیل عزاداری تبریز اثرگذار است و توصیه من به توسعه و گسترش آن است که باید با حفظ اصول و قوانین خاص بازار انجام گیرد.

به عنوان آخرین سئوال اگر سفارش و یا توصیه‌ای اگر دارید بفرمایید؟

سفارش آخر بنده به رؤسای دستجات، دعوت و تربیت مداحان جوان است که اکثرا تحت تأثیر سایر فرهنگ‌های عزاداری در حال اجرای مراسم هستند.

از اینکه با بزرگواری و سعه صدر به سئوالاتمان پاسخ فرمودید بسیار ممنونیم.