برداشت لیتیوم از دریاچه ارومیه از ادعا تا واقعیت

بازار تبریز آنلاین - حکایت برداشت لیتیوم از سطح دریاچه ارومیه چیست. این روزها برخی رسانه ها ادعا می‌کنند که دریاچه ارومیه را برای برداشت لیتیوم از سطح دریاچه خشک می‌کنند.

در روزهای اخیر در شبکه های مجازی، اجتماعی و به خصوص برخی افراد در رسانه های اغلب خارجی ادعا کرده اند که دریاچه ارومیه را برای برداشت لیتیوم از سطح دریاچه خشک می‌کنند که کارشناسان و صاحب نظران، این امر را نادرست و خلاف واقع خوانده اند.

لیتیوم چیست و چه کاربردی دارد

به راستی این لیتیوم چیست و چه کاربردی دارد؟ لیتیوم یک فلز قلیایی به رنگ سفید مایل به نقره‌ای است که یکی از فلزات نرمی است که می‌توان به راحتی آن را با چاقو هم برش داد.

لیتیوم یکی از عناصر بسیار استراتژیک مورد استفاده در ذخیره سازی انرژی است. همیشه گزارش‌های انتقادی در مورد استخراج لیتیوم وجود دارد. در برخی مناطق، مردم محلی از افزایش خشکسالی شکایت دارند که برای مثال دامداری را تهدید می‌کند یا منجر به خشک شدن پوشش گیاهی می‌شود. از دیدگاه کارشناسان، هنوز مشخص نیست که خشکسالی تا چه حد به استخراج لیتیوم مرتبط است. از طرف دیگر این فلز تا حد زیادی کاربردی است و صنایع مختلف به آن نیاز مبرم دارند. به خصوص در عصر حاضر که به سمت برقی شدن تجهیزات می‌رویم، و باتری‌ها به عنوان اصلی‌ترین عنصر در برقی شدن تجهیزات، به لیتیوم برای ساخت نیاز دارند.

معاون معادن و فرآوری مواد وزارت صنعت، معدن و تجارت در این ارتباط با بیان اینکه برداشت لیتیوم از دریاچه ارومیه دروغ است گفته:«تصاویری که به تازگی در فضای مجازی منتشر شده، مربوط به مجوزی است که وزارت صمت، برای برداشت نمک از دریاچه ارومیه صادر کرده، که آن هم با رعایت ضوابط محیط زیستی در حال انجام است».

رضا محتشمی پور با بیان اینکه اساساً هیچ مجوزی برای اکتشاف و بهره برداری از لیتیوم این دریاچه صادر نشده است، خاطر نشان کرده است:« فعلا فرآوری لیتیوم در ایران انجام نمی‌شود».

مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی هم اعلام کرده« موضوع وجود لیتیوم در دریاچه ارومیه به طور کل مطرح نیست و همه موارد ذکر شده توسط برخی افراد، شایعه و بی پایه و اساس است».

به گفته این مقام مسئول؛« در حال حاضر نمک خشک تنها ماده معدنی است که از بستر دریاچه ارومیه و با هدف تامین نیازهای صنایعی که ماده اولیه آن نمک است با مجوز سازمان صمت استان و نظارت سازمان حفاظت محیط‌زیست برداشت می‌شود».

با این وجود؛ در پی برخی اظهارنظرها درخصوص برداشت اقلام معدنی از دریاچه ارومیه، باز هم مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌غربی اعلام کرده است کهبرداشت نمک از سه منطقه دریاچه ارومیه با مجوز سازمان محیط زیست انجام می‌شود.

به گفته وی،« این سه منطقه شامل انگنه، آق گنبد و آق زیارت قره باغ، ۶ نقطه برای برداشت نمک درنظر گرفته شده و نمک برداشت شده از این محدوده ها به واحد تولیدی با نیاز اولیه نمک منتقل می‌شود و این اقدام با نظارت محیط زیست و صنعت، معدن، تجارت صورت می‌گیرد».

پیامدهای دریاچه ارومیه

در هر حال سخن ما با دست اندرکان و به خصوص با مسوولان ستاد احیای دریاچه ارومیه این است که در صورت عدم توجه به احیای این دریاچه، در آینده نزدیک خشکی آن پیامدها و آثار بد زیادی را در منطقه و حتی جهان بر جای خواهد داشت.

ناگفته نماند، حوضه آبریز دریاچه ارومیه واقع در شمال غرب ایران با مساحت 51 هزارو 876 کیلومتر مربع یکی از شش حوضه آبریز اصلی کشور است. این حوضه بین استان‌های آذربایجان غربی (46 درصد)، آذربایجان شرقی (43 درصد) و کردستان (11 درصد) قرار دارد. دریاچه ارومیه به‌عنوان بزرگترین دریاچه داخلی ایران و از مهم‌ترین و با ارزش‌ترین اکوسیستم‌های آبی ایران و جهان به شمار می‌آید.

بنابراین با این ویژگی ها، دریاچه ارومیه به‌دلیل برخورداری از ویژگی‌های طبیعی و اکولوژیکی منحصر به فرد، از سال ۱۳۴۶ به عنوان پارک ملی و به همراه جزایر کبودان و قیون داغی جزو مناطق حفاظت شده اعلام شده است. همچنین این دریاچه در سال ۱۳۵۴ به عنوان سایت رامسر( تالاب بین‌المللی) تعیین و در سال ۱۳۵۶ جزو مناطق حفاظت‌شده زیست‌کره به وسیله سازمان یونسکو اعلام شد. همچنین نزدیک به ۵۵۰ گونه گیاهی یک‌ساله و چندساله در ناحیه اکولوژیک این دریاچه شناسایی شده‌اند. پوشش گیاهی غالب این منطقه شامل گونه‌های شورپسند، خشکی‌دوست و آبزی است و 11 گونه پرنده آبزی در معرض خطر انقراض در این دریاچه شناسایی شده‌ و از جمله مهم‌ترین بی‌مهرگان موجود در دریاچه ارومیه می‌توان به آرتمیا اشاره کرد که گونه‌ای میگوی آب شور و از گونه‌های بومی دریاچه ارومیه است. این گونه مهم‌ترین منبع غذایی بسیاری از پرندگان آبزی مانند فلامینگوها به شمار می‌رود.

از این رو متخصصان و کارشناسان این عرصه بروز سونامی نمک، خشکي قنات‌ها، چاه‌ها، و آب‌های زیرزمینی، رسوب لايه هاي نمکي، اختلال در فتوسنتز، به‌هم خوردن تعادل آب‌هاي شيرين شور و شيرين، کاهش آب چاه‌ها، از بین رفتن زمین‌های زراعی و باغات حوضه، پیدایش بیماری‌های جدید و ناشناخته، نابودی و به‌هم خوردن تعادل اکوسیستم‎های منطقه، از بین رفتن گونه‌های جانوری گیاهی و جانوری شاخص حوضه، و تغییرات میکروکلیمایی آب‌و هوا را از جمله پیامدهای خشکی دریاچه ارومیه اعلام می‌کنند.

با این وجود، نتایج یافته های تحقیقات در این زمینه نشان می‌دهد، احداث چاه های غیر مجاز در موقعیت های پنهان مزارع و ویلاها، برداشت آب های سطحی در فصول غیرزراعی، نامعلوم بودن مقدار حقابه از آبهای سطحی، اشتباه در برآورد داده های پایه در سیستم های نوین آبیاری، عدم رعایت کامل اصول فنی در اجرای سیستم های نوین آبیاری، احداث گلخانه ها در اراضی منابع طبیعی، عدم رعایت مبانی طرح در طراحی سیستم های نوین آبیاری، عدم هماهنگی بین سازمان های آب و جهاد کشاورزی در جهت اجرای همزمان پروژه های هوشمند سازی پمپ ها و اجرای سیستم های تحت فشار و کم فشار، وفور اراضی خرد،کشت دوم، برداشت بی رویه از سفره ها، عدم کارآیی پروژه مالچ پاشی و تولید ریزگرد شیمیایی، از جمله عوامل اصلی خشکی دریاچه ارومیه بوده است.

بنابر این محققان برای نجات و احیای این دریاچه اصلاح الگوی کشت، تبدیل حساب شده اراضی آبی به دیم و نیمه دیم، لایروبی و ساماندهی رودخانه ها بویژه لایروبی سرشاخه ها، رها سازی حساب شده آب پشت سدها در فصول غیرزراعی، اولویت اجرای پروژه های آبیاری تحت فشار، هوشمند سازی پمپ ها و انسداد چاه های غیر مجاز در اطراف رودخانه ها، تجمیع چاه ها با اولویت اطراف رودخانه ها، تجمیع اراضی با اولویت اطراف رودخانه ها، ممانعت از کشت دوم، ممانعت از برداشت در فصول غیرزراعی، باروری ابرها،ایجاد پایگاه بین‌المللی مشارکت در احیای دریاچه ارومیه با استفاده از انجام پروژه‌های مشترک بین‌المللی، امکان‌سنجی زیست‌محیطی و ارزیابی پتانسیل‌های انتقال بین حوضه‌ای آب و انتقال احتمالی آب حوضه‌های ارس و زاب (سدهای کانی‌سیب، سیلوه و چپرآباد) به دریاچه ارومیه، توقف سدسازی، اجرای دائمی قانون حق‌آبه اکولوژیکی ورودی دریاچه ارومیه (آزادسازی دائمی آب از رودخانه ها و سدها)، تدوین آیین نامه های اجرایی اصلاح الگوی کشت و تصویب قوانین و مقررات مرتبط با اصلاح الگوی کشت، افزایش راندمان آبیاری و بکارگیری روش‌های نوین از جمله ترویج و اجرای سیستم‌های آبیاری تحت فشار برای کاهش تبخیر آب دریاچه ارومیه، مطالعه اثرات تغییرات جهانی و منطقه‌ای اقلیمی بر مردم و اکوسیستم‌های منطقه را ضروری بیان می‌کنند.

بی شک برای احیای دریاچه ارومیه باید همه دستگاه های ذی ربط و متولیان این حوزه ضمن بهره مندی از توان و ظرفیت های محلی، ملی و بین المللی بیش از اینها برای نجات این دریاچه متمرکز شوند، و از شعار دادن، فرافکني و توجيه طرح ها، اقدامات عملي مناسبي را به عمل آورند.

* گزارش از: موسی کاظم زاده