بازار تبریز، نخستین بازار میراث جهانی یونسکو

تبریز- بازار تبریز آنلاین- بازار تبریز اولین بازار ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است. بازار تبریز در عین حال بزرگترین بازار در فهرست یونسکوست. بازار تبریز وسیع‌ترین مجموعه خشتی مسقف در دنیاست. بازار تبریز بیش از 6000 باب مغازه و به 25 تیمچه تقسیم می‌شود. بازار تبریز شامل 11 راهرو بلند و مسقف است و مدرسه، مسجد و حمام در آن پیش‌بینی شده و بازار تبریز را به یکی از کامل‌ترین مجموعه‌های فرهنگی، تاریخی و اجتماعی تبدیل کرده. در بازار تبریز بیش از 40 شغل و حرفه مشغول به فعالیت هستند.

بازار تبریز هم اکنون به مساحت 7 کيلومتر مربع و طول یک کیلومتر بزرگترین مجموعه به هم پیوسته و مسقف دنیا است و در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ثبت شده ‌است. طاق‌ها و گنبدهای مقرنس بلند آن، سازه‌های آجری به هم پیوسته، آرایش مغازه ‌ها، کثرت تیمچه‌ها، وجود انواع مشاغل و تعداد زیادی مدرسه و مسجد که در کنار سرا‌های بازرگانی قرار گرفته ‌اند، این بازار را نمونه‌ای عالی از محیط تجارت و زندگی اسلامی و شرقی ساخته است. سبک معماری، کثرت سراها و تیمچه‌ها و وجود تعدادی مدرسه و مسجد نیز به این مجموعه اهمیت و امتیازی خاص داده‌اند. از تاریخ بنای اولیه مجموعه بازار تبریز اطلاعی در دست نیست لیکن اکثر مورخان و جغرافی‌نویسان و جهانگردان اسلامی و خارجی که از قرن چهارم هجری تا عهد قاجار از تبریز دیدن کرده‌اند، اسناد مهم و مدارک ارزنده‌ای را درباره بازار و وضع بازرگانی تبریز ارائه داده‌اند. از مقدسی در قرن 4 هجری، یاقوت حموی در 610 هجری، زکریا بن محمد قزوینی در 650 هجری، مارکوپولو در اواسط نیمه دوم قرن 7 هجری (1271 میلادی)، کشیش اودوریک در 721 هجری، ابن بطوطه در 730 هجری، آمبروزیوکنتارینی در 878 هجری (1474)، حمد الله مستوفی در قرن 8 هجری، کلاویخو در 807 هجری، جان کارت رایت انگلیسی در 1015 هجری (1606 میلادی)، شاردن در زمان شاه سلیمان صفوی، تاورنیه فرانسوی در 1046 هجری، کارری ایتالیایی در 1052 هجری، جملی کاردی جهانگرد ایتالیایی و ده‌ها سیاح و مورخ دیگر مطالب جالب توجهی به جای مانده که دال بر اهمیت مجموعه بازار در دوره های مختلف بوده است.

ابن بطوطه سیاح مشهور که در سال 731 هجری قمری وارد تبریز شده می‌گوید: «بازار تبریز یکی از بهترین بازارهایی بود که من در همه شهرهای دنیا دیده ام. من به بازار جواهریان رفتم، بس که از انواع جواهرات دیدم چشمم خیره گشت.» همچنین تاورنیه نیز در سال 1046 هجری قمری از بازار تبریز دیدن کرده و آن را ستوده است. شوالیه شاردن فرانسوی نیز تبریز را دارای عالی‌ترین بازار های آسیا دانسته و با اظهار شگفتی از گنبدهای زیبا و طاق‌های دیدنی، بازار هشت ‌گوش و وسیع قیصریه را زیباترین بخش بازار تبریز دانسته است.

حمدالله مستوفی مورخ و جغرافیدان معروف قرن هشتم ضمن تعریف خوبی و فراوانی غلات و میوه‌های تبریز و اشاره به مزیت پاره‌ای از انواع مخصوص گلابی، سیب، زردآلو و انگور آن مردم این شهر را اعم از فقیر و غنی اهل کسب و داد و ستد معرفی کرده و یادآور شده که در آن دیار متمول بسیار است. وجود مدارس و مساجد تاریخی مهم و معروفی چون مسجد جامع، مدرسه حاج صفرعلی، مدرسه صادقیه در این بازار نیز گواه بر پیشینه تاریخی این مجموعه بنا است. بازار کنونی تبریز مربوط به اواخر زندیه (یعنی بعد از زلزله‌ای که در سال 1193 هجری قمری روی داد) و عصر قاجار است. در زمان عباس میرزا که تبریز ولیعهدنشین و دارالسلطنه شد، سراها، تمیمچه‌ها و بازارهای عالی تازه‌ای احداث شد.

بازار تبریز با طاق‌ها و گنبدهای بلند آجری بيش از 5 هزار واحد تجاري، 40 مسجد، 16 سرا در خود جاي داده است که شامل بازار امیر، بازار کفاشان، راسته بازار، بازار حلاجان، یمینی دوز بازار، راسته کهنه، بازار حاج محمد حسین، بازار مشیر بازار، بازارچه صفی، بازار امیر ابوالحسن، سرای حاج رسول، سرای حاج میرزا علی نقی، تیمچه و سرای شیخ کاظم، تیمچه حاج صفرعلی، تیمچه و دالان میرزا شفیع و تیمچه ملک است که به اختصار به آن‌ها اشاره می‌شود. بازار تیمچه امیر یکی از شاهکارهای جالب معماری و با شکوهترین تیمچه‌های بازار تبریز به حساب می‌آید. تیمچه حاج صفرعلی بنایی است معظم که بانی آن حاج صفرعلی خویی بازرگان معروف معاصر فتحعلی شاه قاجار است. تیمچه مظفریه نیز یکی از زیباترین بخش‌های بازار است که حاج شیخ جعفر قزوینی تاجر سرشناس دوره ناصرالدین شاه آن در سال 1305 قمري ساخته بود و به مناسبت حضور مظفرالدین میرزا ولیعهد وقت در این تیمچه به نام مظفریه نامگذاری کرد. راسته‌های معروف بازار تبریز نیز شامل بازار امیر، پشت بازار امیر، بازار کفاشان، بازار حرم خانه، راسته بازار، یمنی دوز بازار، بازار حلاجان، قیز بستی بازار، بازار سراجان، راسته کهنه یا قدیم، بازار کلاه دوزان، دلاله زن بازار، بازار صادقیه، بازار مسگران، بازار حاج محمد حسین، بازار مشیر، بازارچه شتربان، بازار صفی، بازار میر ابوالحسن، بازار شیشه گرخانه، رنگلی بازارچه (بازارچه رنگی) و بازارچه خیابان است.

در همه این بازارها، تیمچه‌ها، سراها و چهارسوهایی هست که حجره‌ها و مغازه‌های آن‌ها مرکز عمده فروشی اجناس گوناگون داخلی و خارجی است. اغلب تیمچه‌ها و سرا‌ها سه طبقه‌اند طبقه زیرین مخصوص نگهداری کالا یا به عبارت دیگر انبار مال‌التجاره، طبقه دوم تجارت‌خانه و محل کار و طبقه سوم محل استراحت است. مجموعه بازار تاریخی تبریز به عنوان یازدهمین اثر ثبت جهانی ایران در سی و چهارمین جلسه سازمان یونسکو که در کشور برزیل برگزار شد به عنوان بزرگترین سازه سرپوشیده جهان و بخشی از شاهراه ابریشم به ثبت جهانی رسید.