Çillə gecəsi; Dünya şöhrətli İran ayini

Təbriz onlayn bazarı - Yalda və ya çillə gecəsi iranlılara məxsus qədim mədəni ritualdır. Ötən ildən İranın 19-cu qeyri-maddi irsi kimi YUNESKO-nun siyahısında qeydə alınmasına baxmayaraq, uzun illərdir ki, mədəni İran bölgəsinin hüdudlarından və coğrafiyasından kənarda dünyanın müxtəlif guşələrində tanınır və qlobal şöhrətə malikdir.

Yalda – çillə gecəsi bütün qədim və ənənəvi adət və ayinləri ilə YUNESKO-da beynəlmiləlləşməsinin ikinci ilini də keçir. 2022-ci il noyabrın 30-da Mərakeşin Rabat şəhərində İran və Əfqanıstanın birgə sənədində beynəlxalq miqyasda qeydiyyata alındı.

Yalda beynəlxalq səviyyəyə malikdir. Tacikistan və Əfqanıstan kimi farsdilli xalqlar arasında əziz sayılır. Tarixi uzaq keçmişə gedib çıxır. Bu dil paylaşımının zirvəsi bərəkətli kənd təsərrüfatı məhsulları süfrəsindən əlavə Şahnamə oxumaq və Hafiz falına baxmaqdır.

Hafiz (Xoca Şəms əd-Din Məhəmməd Hafiz Şirazi) çillə çıxaranların qəlblərinin şirinliyi və dincliyi səbəbidir. Yalda gecəsində hər bir ailə üzvü niyyət edərək Hafizin divanını açır, sonra misraları oxuyub öz fəhm və idrak səviyyəsinə uyğun təfsir edir. Ümid və arzu qeyb dilinin Yalda süfrəsində fars şeiri sevərlərə verdiyi bir hədiyyədir.

Yaldanın fonuna müraciət etmək istəsək, böyük iranlı münəccim, astronom, riyaziyyatçı, tarixçi, coğrafiyaçı Əbu Reyhan Biruni qədim Yalda bayramını Milad Əkbər (böyük milad) və ya Milad Xurşid (parlaq, günəş milad) adlandırıb. Yalda süryani dilində doğulmaq mənası verən sözdən götürülmüşdür. İşığın qaranlığa, istinin soyuğa qalib gəlməsini vəd edən gecə. Amma məşhur mədəniyyətdə “çillə gecəsi” sözü “Böyük Çillə” (qışın ilk 40 günü) və “Kiçik Çillə” (bundan 20 gün sonra) adlanır və fars ədəbiyyatında görkəmli mövqeyə malikdir.

Ortaq qədim adət-ənənələrdə iranlılar Yalda gecəsində səhərə qədər şadyanalıq və dua edər, oyaq qalmaqla günəşin doğmasını gözləyərdilər ki, özləri günəşin doğuşuna şahid olsunlar. İranlılar Dey ayının ilk gününü insan bərabərliyi günü hesab edirdilər, padşahdan tutmuş adi insanlara qədər hamı sadə paltar geyinir, heç kimin başqasına əmr verməyə haqqı yox idi. Bu gündə döyüşmək, hətta heyvanları öldürmək də qadağan edilmişdi.