مرگ آرام یک باغ‌شهر؛ تبریز زیر پوست دود

بازار تبریز آنلاین - موسی‌ کاظم‌زاده :  تبریز سال‌ها به‌عنوان یکی از سالم‌ترین و زیباترین شهرهای ایران شناخته می‌شد؛ شهری که ویژگی «باغ‌شهر» بودن، هویت آن را می‌ساخت و نسیم خنک، کوچه‌باغ‌ها و آسمان آبی، بخشی از زندگی روزمره مردم را شکل می‌داد. اما امروز، این تصویر روشن جای خود را به آسمانی کم‌رنگ و هوایی سنگین داده است و تبریز بیش از هر زمان دیگری با مسئله آلودگی هوا مواجه شده است. این تغییر نه‌تنها چهره شهر را دگرگون کرده است، بلکه سلامت مردم، نظم آموزشی، فعالیت اجتماعی و کیفیت زندگی شهروندان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و توجه جدی را طلب می‌کند.

تبریز زیر پوست دود؛ وقتی باغ‌شهر تاریخ می‌شود و نفس‌ها خاکستری

در سال‌های اخیر، روند افزایش آلودگی هوا در تبریز به شکل نگران‌کننده‌ای ادامه یافته است و روزهایی که شاخص کیفیت هوا در وضعیت ناسالم قرار می‌گیرد، بیش از گذشته شده است. برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد که در یک دوره زمانی مشخص، شهر تا حدود هجده روز با آلودگی شدید روبه‌رو بوده است و این وضعیت باعث تعطیلی گسترده مدارس شده است. تعطیلی مدارس اگرچه اقدامی ضروری برای حفظ سلامت کودکان محسوب می‌شود، اما نشان‌دهنده عمق بحران و ناتوانی ساختار شهری در جلوگیری از تکرار این شرایط است. هر بار که مدارس تعطیل می‌شوند، به‌طور غیرمستقیم پیام روشنی صادر می‌شود: تبریز توان مدیریت پایدار بحران آلودگی را پیدا نکرده است و این پیام، اعتماد عمومی را کاهش می‌دهد.

یکی از عوامل اصلی تشدید آلودگی، سکون و پایداری هوا در روزهایی است که باد نمی‌وزد و امکان تهویه طبیعی از بین می‌رود. تبریز شهری است که باد، بخشی از هویت اقلیمی آن به شمار می‌رفت و همیشه وزش باد به عنوان یک عامل طبیعی تصفیه‌کننده هوا عمل می‌کرد. اما اکنون، در روزهایی که باد نمی‌وزد، ذرات آلاینده در لایه‌های پایینی جو محبوس می‌مانند و آلودگی به‌سرعت افزایش می‌یابد و شاخص آلودگی هوا را از مرزهای قابل‌قبول عبور می‌دهد. این پایداری جوی، در کنار منابع محلی آلاینده، شرایط را سخت‌تر می‌کند و نیاز به مدیریت فعال را افزایش می‌دهد و توجه بیشتری را می‌طلبد.

نفس‌های خاکستری تبریز؛ روایت باغ‌شهری که در دود تاریخ می‌شود

منابع آلاینده در تبریز محدود به یک عامل نیست و مجموعه‌ای از شرایط، بحران را شکل می‌دهد. وسایل نقلیه شخصی، کامیون‌ها و خودروهای فرسوده با استانداردهای پایین سوخت، سهم قابل‌توجهی در تولید ذرات معلق دارند و هوای شهر را آلوده می‌کنند. صنایع اطراف شهر، به‌ویژه در روزهایی که سرمای هوا افزایش می‌یابد و مصرف سوخت‌های سنگین بیشتر می‌شود، نقش محسوسی در تشدید آلودگی دارند و سلامت عمومی را تهدید می‌کنند. در کنار این عوامل، مصرف سوخت‌های غیراستاندارد در برخی واحدهای صنعتی و حرارتی نیز شرایط را دشوارتر می‌سازد و بار سنگینی بر فضای تنفسی شهر تحمیل می‌کند.

پیامدهای آلودگی هوا تنها در اعداد و گزارش‌ها خلاصه نمی‌شوند، بلکه در زندگی روزمره مردم نمود می‌یابند. سرفه‌های مکرر، سردردهای ناشی از آلودگی، مشکلات تنفسی و افزایش مراجعات به مراکز درمانی، بخشی از پیامدهای کوتاه‌مدت آلودگی هستند و آلودگی را به مسئله‌ای جدی تبدیل می‌کنند. پیامدهای بلندمدت اما بسیار خطرناک‌ترند؛ بیماری‌های مزمن قلبی و تنفسی، اختلال رشد کودکان، افزایش هزینه‌های درمان و کاهش کیفیت زندگی همگی درازمدت و سنگین‌اند و نیاز به توجه سریع‌تر و جدی‌تر دارند. در چنین شرایطی، مفهوم «عدالت زیست‌محیطی» نیز پررنگ‌تر می‌شود، زیرا آسیب‌پذیرترین گروه‌ها بیشترین خسارت را متحمل می‌شوند و آسیب بیشتری را مشاهده می‌کنند.

نفس‌های خاکستری تبریز؛ باغ‌شهری که زیر دود گم شد

در این میان، پرسش مهمی مطرح می‌شود: چه باید کرد تا تبریز از این وضعیت خارج شود و به مسیر سالم‌تری بازگردد؟ پاسخ، مجموعه‌ای از اقدامات کوتاه‌مدت و بلندمدت را طلب می‌کند که تنها با همکاری مدیریت شهری، نهادهای نظارتی، بخش صنعتی و مشارکت مردم امکان‌پذیر است و نیازمند برنامه‌ریزی دقیق‌تر است. در گام نخست، باید نظارت بر صنایع آلاینده با جدیت بیشتری دنبال شود و فعالیت آنها در روزهای آلوده محدود شود. پایش دقیق صنایع و الزام آنها به استفاده از سوخت و فیلتر استاندارد، یکی از مهم‌ترین اقدامات اصلاحی به شمار می‌رود و می‌تواند راهگشا باشد.

در گام دوم، توسعه حمل‌ونقل عمومی پاک و کاهش وابستگی شهر به خودروهای شخصی ضروری است و اهمیت زیادی دارد. افزایش ناوگان اتوبوس‌های برقی یا گازسوز، ساماندهی تاکسی‌های فرسوده و تشویق مردم به استفاده از حمل‌ونقل عمومی، اقداماتی هستند که تأثیر بلندمدت دارند و باعث کاهش حجم آلاینده‌ها می‌شوند. سرمایه‌گذاری در این حوزه، نه یک هزینه، بلکه سرمایه‌گذاری در سلامت و آینده شهر محسوب می‌شود و نتایج مهمی به‌جا می‌گذارد.

گام سوم، تقویت فضای سبز شهری است. تبریزِ باغ‌شهر، نیازمند احیای هویت سبز خود است و این مهم با توسعه پارک‌ها، کاشت درخت در محلات و ایجاد فضای سبز حاشیه‌ای امکان‌پذیر می‌شود و بهبود قابل‌توجهی ایجاد می‌کند. فضای سبز، علاوه بر زیبایی، نقش مهمی در کاهش آلودگی و افزایش کیفیت هوا دارد و اثرهای مثبت خود را نشان می‌دهد.

گام چهارم، افزایش مشارکت شهروندان است. بدون همراهی مردم و آگاهی از خطرات آلودگی، هیچ برنامه‌ای به نتیجه نمی‌رسد و موفقیت پایدار حاصل نمی‌شود. آموزش عمومی درباره رفتارهای کاهش‌دهنده آلودگی، تغییر الگوهای مصرف سوخت و مشارکت در برنامه‌های شهری، مسیر کاهش آلودگی را هموار می‌سازد و مسئولیت مشترک را تقویت می‌کند.

نفس‌های خاکستری تبریز؛ از باغ‌شهر دیروز تا هشدار خاموش امروز

در نهایت، پیش‌بینی و مدیریت بحران باید تقویت شود. استفاده از داده‌های دقیق هواشناسی و هشداردهی زودهنگام، به مسئولان امکان می‌دهد تا پیش از بحرانی‌شدن شرایط، تصمیمات ضروری را اجرا کنند و از آسیب‌های گسترده جلوگیری نمایند. این نوع مدیریت فعال، جایگزین مدیریت واکنشی خواهد شد و نتایج مؤثرتری ایجاد می‌کند.

تبریز امروز در نقطه‌ای حساس ایستاده است؛ نقطه‌ای که می‌تواند با بی‌توجهی، به سمت بحران‌های بزرگ‌تر حرکت کند و آینده سلامت و هویت شهری را تهدید کند، یا با برنامه‌ریزی، اراده جمعی و اصلاح ساختاری، مسیر خود را تغییر دهد و دوباره نفس تازه‌ای بکشد. مردم تبریز شایسته شهری با هوای پاک و آسمان آبی‌اند و این حق باید پاس داشته شود و احیا گردد. اگر امروز اقدام مؤثر صورت نگیرد، شاید فردا تنها یادگار تبریزِ باغ‌شهر، عکس‌هایی باشد که از گذشته باقی مانده است و حسرتی بزرگ را ایجاد کند. اکنون زمان تصمیم‌گیری است؛ تصمیمی برای حفظ سلامت شهر، بازگرداندن امید به افق آبی و احیای هویت واقعی تبریز که در آلودگی گم شده است.