محرم، در قاب تصویر بازار تبریز

آیین های مذهبی و دینی در تبریز، شهر اولین ها با آداب و رسوم و جلوه ای خاص که مختص این منطقه است، برگزار می‌شوند، از جمله این مراسم های معنوی، برگزاری آیین ها و سوگواری های ماه محرم است، که با شکوه، شور و شوق اصول خاصی، که ریشه در باورها و اعتقاد های دینی مردمان این سرزمین دارد، برگزار می‌شود.

به گزارش بازار تبریز آنلاین؛با این وجود، یکی از مکان های اصلی برگزاری این آیین های مذهبی، بازار تبریز است، که بر اساس مستندات موجود، و به گفته محققان و اساتید دانشگاه، این مکان از بدو شکل گیری تا به امروز، به عنوان مهمترین مرکز فعالیت های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و مذهبی بوده، که یکی از این آیین های مذهبی مهم، هم برگزاری مراسم عزاداری ماه محرم در این مکان اقتصادی و تجاری بوده است.

* برپایی آیین محرم به قدمتی کهن در بزرگ‌ترین بازار مسقف جهان

با این وصف، هر ساله چند روز قبل از شروع ماه محرم و همزمان با فرا رسیدن ایام سوگواری عزای حسینی، بازاریان تبریز، با نصب پرچم های سیاه و سبز، در در و دیوار و حجره ها و به ویژه با پوشیدن لباس سیاه، مزین به نام امام حسین (ع) و یاران ایشان، ارادت خود را به اباعبدالله الحسین (ع) و حفظ اندیشه های حسینی اعلام می‌کنند.

بدینسان، در آستانه ماه محرم و به ویژه روز های هشتم تا دوازدهم محرم، بازار تبریز حال و هوای دیگری پیدا می‌کند. بر همین اساس فقط کافی است در این لحظه ها سری به بازارچه ها، تیمچه‌ها و سراهای، بزرگ‌ترین بازار مسقف جهان بزنید.

با عنايت به اين مقدمه، و با توجه به اهمیت این موضوع، در گزارشی به بررسی نحوه برگزاری آیین های مذهبی با تاکید بر عزاداری ماه محرم در بازار تاریخی تبریز می‌پردازیم، با این وجود، نظر و دیدگاه اساتید، محققان و به خصوص شهروندان شهر تبریز و بازاریان این بازار جای بسی تامل دارد، آنچه که در پی می‌آید گزارشی از وضعیت بزرگ‌ترین بازار مسقف جهان، در ماه محرم است.

* پرسه در کوچه پس کوچه های تاریخ بازار تبریز

به هر حال آنچه در این خصوص مهم است این است که، بازار تبریز، و به بیان دیگر بزرگ‌ترین بازار مسقف جهان و نخستین بازار جهان که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده، در ایام محرم بیش از هر زمان دیگری شلوغ و پرتردد می‌شود.

بدین گونه، با این اوصاف بنیان اولیه بازار تاریخی تبریز به صدر اسلام بر می‌گردد که گواه این مطلب واقع شدن مسجد جامع کبیر شهر در همجواری بازار است که در این میان گذر جاده ابریشم از شهر و بازار تبریز، اهمیت موضوع را به اثبات می‌رساند.

از این رو، به عقیده کارشناسان حوزه گردشگری، مجموعه بازار تاریخی تبریز شامل زیر مجموعه های مختلف تجاری، مذهبی، فرهنگی و بهداشتی و ورزشی و سکونت برای تجار دیگر شهرها در خود بازار و خانه های تاجران مقیم در اطراف بازار بوده است. در چنین مجموعه ای چگونگی ارتباط عناصر مجموعه با یکدیگر حائز اهمیت است. اغلب مورخين و جهانگردان که از قرن چهارم هجري تا عهد قاجار از تبريز ديدن کرده اند اسناد و مدارک مهم و با ارزشي را درباره بازار و وضعيت اقتصادي تبريز از خود بجا گذاشته اند که در این ارتباط می‌توان از شخصيت هاي فوق به مقدسي، ياقوت، مارکوپولو، ابن بطوطه، حمدا... مستوفي، کلاويخو، جان کارت رايت انگليسي، شاردن و جملي کارري و... اشاره کرد.

« معیار عزاداری های رسمی و عمومی در تبریز بر مبنای آیین های سوگواری محرم در بازار جهانی تبریز است».

به هر حال نتایج یافته های پژوهشگران در خصوصنحوه برگزاری آیین های مذهبی در بزرگترین بازار سرپوشیده جهان نشان می‌دهد:« بازار تبریز با دارا بودن قابلیت های ویژه خود و با مدیریت و سازماندهی مناسب از سوی مجریان امر می‌تواند، به یک قطب گردشگری مذهبی تبدیل گردد که از زوایای مختلف از جمله تبلیغ و ترویج شعاعر اسلامی و دینی، جذب توریسم از سراسر جهان، رونق اقتصادی و اجتماعی و سیاسی توسعه یابد».

«آیین‌های الله الله حسینا و اینا شهرستان مراغه، عزاداری تیمچه مظفریه تبریز، مشعل گردانی روستای شیشوان عجب‌شیر، تخته‌زنی روستای فیروزه سالار آذرشهر، شاخسی- واخسی (شاه حسین - وای حسین) تبریز، علم گردانی روستای سیه سران جلفا، شبیه‌خوانی شهر بخشایش و علم ‌بندی شهرستان مراغه و شمع‌گذاری (شمع پایلاما) از جمله آیین‌های عاشورایی هستند، که تاکنون از استان آذربایجان‌شرقی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌اند».

* محرم در قاب تصویر بزرگترین بازار زیبا و سرپوشیده جهان

در هر حال به عقیده کارشناسان حوزه شهری، «در سال های اخیر با ثبت جهانی بازار تبریز در یونسکو به عنوان بزرگترین بازار زیبا و سرپوشیده جهان، گردشگران مذهبی نیز در این ایام در عزاداری های بازار به چشم می‌خورند، که در ترویج آیین های حسینی در کشورهای آسیای میانه و قفقاز و مسلمانان اروپا و ترکیه تاثیرگذار بوده است».

در حقیقت، اوج ایام عزاداری در بازار تبریز، از روز هشتم تا دوازدهم محرم است، که در این ایام تمام حجره ها و مغازه ها تقریبا تعطیل هستند، و مهمترین دسته های عزاداری در بازار تبریز را هم به رسم دیرین عجم ها تشکیل می‌دهند، عجم ها با جوراب و کفش، کت و شلوار و با پیشانی بند سیاه عزاداری می‌کنند.

با این وصف، در گشت و گذاری با مردم در بازار و به خصوص در صحبت با شهروندان شهر تبریز نیز می‌توان به این مسایلی که محققان و فعالان این عرصه در مورد نحوه برگزاری آیین های مذهبی با تاکید بر عزاداری ماه محرم در بازار تبریز به آن معتقد هستند، رسید.

بد نیست در پایان این گزارش نیز به برخی آیین های مهم ماه محرم در استان آذربایجان شرقی بپردازیم. برگزاری دسته‌هاي شاه حسين گويان (شاه حسين، واي حسين)، علم بندی، مراسم «حجله قاسم»(ع)، مراسم "شمع پاي لاماخ" (توزيع شمع)، مراسم "خيمه سوزاني"، مراسم "اللهم لبيک"، مراسم "گرداندن اسب ذوالجناح"، مراسم "شبيه خواني، مراسم "احسان و نذري" و ... از جمله مهمترين آئين‌هاي عزاداري در آذربايجان‌شرقي است، که برخی از این آیین نیز در بازار تبریز در طول ایام محرم به اجرا در می‌آید.

* حسين يئرلر آغلار گويلر آغلار، رسول مصطفي پيغمبر آغلار

از سویی دیگر، يا حسين، واي حسين، حيدر- صفدر، حسينم واي حسينم واي، حسين يئرلر آغلار گويلر آغلار، رسول مصطفي پيغمبر آغلار، الم آغلار، شر آغلار، لشکر آغلار، وآغلار، قاتل آغلار خنجر آغلار و ... از جمله مهمترين اشعاري است که در ايام سوگواري حضرت اباعبدالله الحسين(ع) و آیین مختلف این ایام از سراسر مناطق استان آذربایجان شرقی و به ویژه در شهر تبریز به گوش می‌رسد.

به هر حال، سوال مهمی که امروزه ذهن بیش از یک میلیارد و پانصد میلیون مسلمان و به ویژه اسانهای آزاده سراسر جهان را به خود مشغول کرده، اینکه مهمترين فلسفه قيام عاشورا چي بوده؟ آيا دعوت کوفيان فلسفه قيام آن حضرت بوده، انگيزه اصلى امام(ع) از اقدام به چنين کارى چه بوده است؟ اگر هدف اصلى قيام، اصلاح وضعيت امت و جامعه اسلامى بود، آيا آن حضرت نمى توانست به شيوه مسالمت آميز به هدف خويش جامه عمل بپوشاند، تا اینکه مردم شاهد ريختن خون فرزندان پيامبر(صلى الله عليه وآله)و به اسارت رفتن اهل بيت(عليهم السلام) آن حضرت نباشد؟

از این رو، متولیان و فعالان عرصه دینی و مذهبی در پاسخ به این پرسش‌ها، و با برگزاری اصولی و منطقی آیین های ماه محرم در اماکن عمومی و خصوص است، که می‌توانند در تبیین درست و شناخت فلسفه و چرایی قیام امام حسین(ع) گام های موثری بردارند و همچنین در این راستا به بقا، استمرار و تداوم قیام حسینی کمک شایانی داشته باشند.

* انقلاب بدون مرز

در واقع، در پاسخ منطقی به چرایی این پرسش های اشاره شده است که استمرار و تداوم قیام حسینی در جامعه ادامه خواهد داشت، بطوریکه پس از گذشت قرن ها هنوز نهضت کربلا، در بین مردم جایگاه ویژه دارد، و مردم سراسر دنیا قیام سیدالشهداء را به عنوان سرمشق حرکت‌های مردمی علیه ظلم ظالمان و به ویژه علیه حکومت‌های دینی طاغوتی تبدیل کرده است.

در نهایت اینکه، رضایت خدا، خوف و خشیت از خدا، اطاعت امر الهی، دعوت مردم به اسلام حقیقی، مبارزه با بدعت ها، احیای دین اجتماعی، احیای حق و ابطال باطل، امر به معروف و نهی از منکر، مبارزه با ظلم و مخالفان سنت پیامبر(ص)، احیای نشانه‌های دینداری در جامعه و تشکیل حکومت اسلامی را باید از جمله مهمترین علل و فلسفه قیام آن حضرت (ع) بیان کرد.