ایران در سیمان زانو زد! | ایران بازار را به عراق و ترکیه واگذار کرد؟

درحالی‌که کشورهای همسایه همچون عراق و ترکیه با استراتژی‌های مؤثر و افزایش ظرفیت تولید و صادرات در حال تثبیت جایگاه خود در بازارهای منطقه‌ای و جهانی هستند، به گفته رئیس انجمن تولیدکنندگان سیمان، ایران در سال گذشته حدود ۱۳ میلیون تن از تولید خود را از دست داد. اما چرا ایران نسبت به عراق و ترکیه از قافله رشد تولید و صادرات عقب مانده است؟

به گزارش بازار تبریز آنلاین و به نقل از تجارت نیوز، صنعت سیمان ایران این روزها با چالش‌های جدی دست‌وپنجه نرم می‌کند. در حالی که ظرفیت اسمی تولید سیمان در کشور حدود 80 میلیون تن در سال برآورد می‌شود، مشکلاتی همچون ناترازی انرژی، قطع برق و گاز و کاهش تقاضا میزان تولید واقعی را به کمتر از این مقدار رسانده است. این موضوع باعث شده تا حمید فرمانی، رئیس انجمن تولیدکنندگان سیمان ایران، در اظهارات مختلف خود از نابودی 13 میلیون تن سیمان ایران در سال گذشته پرده بردارد.

با وجود این ظرفیت بالا، داده‌های اخیر نشان می‌دهند که روند تولید این محصول استراتژیک در سال‌های اخیر با کاهش مواجه شده در مقابل عراق در سال ۲۰۲۴ با رشد هفت درصدی نسبت به سال گذشته در حال افزایش تولید خود است. ایران به‌رغم ظرفیت بالا و زیرساخت‌های موجود، قادر به حفظ یا افزایش تولید خود نیست.

در حالی که تولید سیمان عراق هنوز از ایران کمتر است، رشد پیوسته و مثبت این کشور چالشی جدی برای ایران به شمار می‌آید. ایران با ظرفیت عظیم خود باید بتواند در بازار جهانی سیمان به‌ویژه در رقابت با کشورهایی همچون ترکیه، جایگاه خود را تثبیت کند.

اما روند کنونی که نشان از کاهش رشد تولید دارد، بیانگر این است که ایران نه تنها از ظرفیت‌های خود به‌طور کامل استفاده نمی‌کند، بلکه در مقایسه با رقبای منطقه‌ای خود مانند عراق در مسیر پیشرفت دچار وقفه است.

تولید سیمان عراق بیش از نیاز داخلی شد

در شرایطی که ایران با بحران تولید مواجه است، عراق مسیر متفاوتی را در پیش گرفته و توانسته تولید سیمان خود را افزایش دهد. بر اساس گزارشی که شرکت کل سیمان عراق منتشر کرده این کشور در سال 2024 توانسته تولید خود را نسبت به سال 2023 حدود هفت درصد افزایش دهد و به بیش از 10 میلیون تن برساند.

همچنین اعلام کرده که عراق سالانه بیش از 34 میلیون تن سیمان تولید می‌کند، بنابراین تولید سیمان بیش از نیاز داخلی‌اش که 25 میلیون تن است را برآورده کرده است.

رشد تولید سیمان ترکیه، ایران را در سایه قرار می‌دهد

صنعت سیمان ترکیه در سال‌های اخیر با فراز و نشیب‌های بسیاری مواجه بوده، این کشور در مقاطعی به بزرگ‌ترین صادرکننده سیمان جهان تبدیل شد و همچنان هم یکی از بازیگران کلیدی در این صنعت محسوب می‌شود.

بر اساس آمار به دست‌آمده از گزارش‌های صنعت سیمان ترکیه، تولید این کشور در سال 2017 به 80 میلیون تن رسید، اما تحت تأثیر رکود اقتصادی و کاهش تقاضا این میزان در سال 2019 به 57 میلیون تن سقوط کرد.

با این حال در سال 2021 این صنعت بار دیگر جان گرفت و تولید خود را به 82 میلیون تن افزایش داد. در دو سال اخیر هم در محدوده 74 تا 79 میلیون تن باقی مانده است.

در حوزه صادرات، ترکیه از سال 2013 تا 2019 هر سال 50 میلیون دلار به ارزش صادرات سیمان خود افزود. این روند صعودی در سال 2020، ارزش صادرات این محصول را به یک میلیارد دلار رساند و در سال 2021 این رقم به بیش از یک میلیارد دلار افزایش یافت.

نقطه اوج صادرات سیمان ترکیه در سال 2022 رقم خورد، زمانی که با ثبت صادراتی بیش از یک میلیارد دلاری این کشور به بزرگ‌ترین صادرکننده سیمان در جهان تبدیل شد، اما در سال 2023 به دلیل تغییرات در شرایط بازار، ارزش صادرات به 1.37 میلیارد دلار کاهش یافت. بازارهای کلیدی صادرات سیمان ترکیه شامل آمریکا، اسرائیل و سوریه هستند.

رشد صادراتی ایران کند است

در حالی که ترکیه با بازارهای متنوعی مانند آمریکا و اسرائیل حضور بین‌المللی پررنگی دارد، ایران بیشتر به کشورهای همسایه از جمله عراق، افغانستان و کشورهای حوزه خلیج فارس صادرات دارد. با این حال مشکلات مالی و محدودیت‌های بانکی، رشد صادراتی ایران را کند کرده است.

با توجه به اینکه ترکیه توانسته از فرصت‌های تجاری جهانی بهره‌برداری کند و برند خود را در سطح بین‌المللی تثبیت کند به نظر می‌رسد صنعت سیمان ایران نیز برای دستیابی به موقعیتی مشابه، نیازمند سیاست‌های حمایتی و توسعه‌ای در حوزه صادرات و بازاریابی بین‌المللی است.

معضلات زیست‌محیطی و فرسودگی کارخانه‌های سیمان

در کنار چالش‌های تولید صنعت سیمان ایران با مشکلات زیست‌محیطی و فرسودگی تجهیزات در برخی کارخانه‌ها نیز مواجه است. آلودگی‌های ناشی از عدم کارایی کافی سیستم‌های فیلترینگ در برخی واحدها و عدم به‌روزرسانی تجهیزات به روز باعث شده که برخی کارخانه‌ها قادر به کنترل آلایندگی‌ها به‌طور مؤثر نباشند.

در برخی کارخانه‌های قدیمی کوره‌های تولید سیمان فاقد سیستم‌های پیشرفته تصفیه گازهای خروجی هستند و این امر موجب انتشار مقادیر زیادی از آلاینده‌ها به جو و آلودگی هوا می‌شود. علاوه بر این نبود مدیریت زیست‌محیطی مناسب در محوطه برخی کارخانه‌ها و نحوه دفع غیر اصولی مواد زائد به‌طور مستقیم به آلودگی‌های بیشتر کمک کرده است.

فرسودگی تجهیزات و سیستم‌های تولید در بسیاری از واحدهای سیمان باعث کاهش کارایی و افزایش مصرف انرژی شده است. نگهداری و تعمیرات نامناسب این تجهیزات می‌تواند خطرات زیست‌محیطی بیشتری را به همراه داشته باشد. به‌ویژه در کارخانه‌هایی که زیرساخت‌های قدیمی دارند این مشکلات بیشتر به چشم می‌آید.

سرپرست اداره کل محیط زیست استان تهران نیز به تسنیم گفت: از شش کوره فعال کارخانه سیمان تهران بیشتر آن‌ها مجهز به فیلترینگ هستند، اما واحد شماره چهار این مجموعه فاقد سیستم تصفیه‌ مناسب است.

وی به لزوم بهبود وضعیت مدیریت محیط زیست در محوطه کارخانه اشاره کرد و خبر داد: اگر کارخانه سیمان نتواند به ضوابط محیط‌زیستی پایبند باشد، تعطیل می‌شود.

در نتیجه با تعطیلی این کارخانه‌ها به مراتب تولید، عرضه و صادرات سیمان هم کاهش پیدا می‌کند و تبعات آن دامن‌گیر منافع اقتصادی کشور می‌شود.

بازار سیمان ایران چشم‌انداز روشنی ندارد

با ادامه مشکلات تأمین انرژی و کاهش تولید، بازار سیمان ایران چشم‌انداز روشنی ندارد. بسیاری از واحدهای تولیدی همچنان در انتظار تأمین پایدار برق و گاز هستند، اما در صورت تداوم شرایط کنونی احتمال تشدید رکود در این صنعت وجود دارد.

مقایسه وضعیت ایران با عراق و ترکیه نشان می‌دهد در حالی که آ‌ن‌ها مسیر رشد تولید را دنبال می‌کنند، صنعت سیمان ایران با چالش‌هایی روبه‌روست که اگر راهکاری برای آن‌ها اندیشیده نشود ممکن است بر رقابت‌پذیری این صنعت در بازارهای منطقه‌ای و تأمین آن در داخل کشور تأثیرات غیر قابل جبرانی بگذارد.