از بازار تاریخی تبریز چه می‌دانیم؟

به گزارش بازار تبریز آنلاین؛ بازار تبریز از مهمترین جاذبه‌های گردشگری تبریز و یکی از بزرگترین بازارهای سرپوشیده جهان است. این بازار تاریخی که هنوز هم کسب و کار و تجارت در آن رونق فراوان دارد و از جاهای دیدنی تبریز به شمار می‌آید، نشان دهنده اهمیت تبریز در مبادلات تجاری و فرهنگی در ایران از گذشته تا امروز بوده و در سازمان میراث فرهنگی یونسکو نیز به ثبت رسیده است که می‌توانید انواع سوغات تبریز را در آن خریداری کنید. با ما همراه شوید تا گشتی در این بزرگترین سازه مسقف جهان در شاه‌راه ابریشم بزنیم.

گشتی در بازار تبریز بزنیم

بازار بزرگ تبریز به عنوان بزرگترین مجموعه آجری به هم پیوسته، بیش از یک کیلومترمربع مساحت دارد. این بازار سرپوشیده از ۵۵۰۰ حجره، ۳۵ سرا، ۲۰ راسته و ۲۵ تیمچه تشکیل شده است که در کنارشان حمام، مدرسه، مسجد، کاروان‌سرا، زورخانه، بقعه، کتابخانه و… نیز دیده می‌شود و می‌توان تاریخ را در دیوارهای آجری، درهای چوبی و به طور کلی بافت و معماری سنتی بازار لمس کرد. همچنین می‌توانید در این بازار تاریخی بهترین کالاها و محصولاتی چون محصولات چرمی، فرش، صنایع دستی، پارچه، محصولات گیاهی و ادویه‌جات و… را خریداری کنید.

در روزهای تعطیل و ایام خاصی چون دهه محرم و روزهای نوروز، کارکرد بازار از تهیه و توزیع کالا دور شده و تیمچه‌ها و مخصوصا بخش‌هایی چون مسجد جامع و مدرسه صادقیه مرکزی برای برگزاری آیین های مختلف و پخش نذری می‌شوند. مرکز اصلی برگزاری عزاداری‌ها در این بازار تیمچه مظفریه بوده و جالب است بدانید که آیین عزاداری در بازار در فهرست آیین‌های ملی ثبت شده است.

بخش‌های مختلف بازار تبریز

همان طور که اشاره شد مجموعه بازار تاریخی تبریز از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است. اغلب سراها و تیمچه‌های بازار سه طبقه بوده که هر طبقه کارکرد خود را دارد. معمولا در طبقه زیرین کالاها انبار می‌شوند، طبقه دوم محل داد و ستد بوده و طبقه سوم برای استراحت بازاریان طراحی شده است. تیمچه‌ها و سراها در فضای بین راسته ها قرار دارند و راسته‌های فرعی بازار راسته‌های اصلی را به هم متصل می‌کنند.

راسته‌ها: به معابر عمومی و اصلی مسقف در بازار که درب ورودی ندارند، راسته بازار گفته می‌شود. راسته‌های فرعی، راسته‌های بزرگ اصلی را به یکدیگر متصل می‌کنند. از مهمترین راسته‌های بازار تاریخی تبریز می‌توان به راسته بازار قدیم، راسته بازار جدید، بازار کفاشان، بازار صادقیه، بازار ابوالحسن، بازار صفی، بازار جمعه مسجد و قیزبستی بازار اشاره کرد.

تیمچه‌ها: بخش‌هایی در بازار که درب‌های ورودی بزرگ و سقف‌های گنبدی و آجری دارد را تیمچه می‌گویند. تیمچه‌ها دارای یک سرایدار (اوداباشی) بوده و در شب‌ها و ایام تعطیل بسته هستند. هر تیمچه مختص به فروش و نگهداری یک کالای خاص است. برای مثال معروف‌ترین تیمچه بازار یعنی تیمچه مظفریه، مختص به فروش فرش‌های نفیس بوده و تیمچه امیر مخصوص طلا و جواهرات است و تیمچه‌های کلاهدوزان، کفاشان، مسگران، چینی فروشان، طلا فروشان و غیره فضای جداگانه‌ای دارند. تیمچه شیخ کاظم، اوچ تیمچه‌لر، تیمچه حاجی محمدقلی، تیمچه شعربافان، تیمچه عباچی، تیمچه قندفروشان، تیمچه حاجی صفرعلی، تیمچه بزازان، تیمچه ملک، تیمچه خان و تیمچه صادقیه از جمله معروف‌ترین تیمچه‌های این بازار هستند.

کاروانسراها: در قدیم کاروان‌های تجاری کالاها و اسباب خود را در محوطه کاروانسراهای بازار خالی می‌کردند و در اتاق‌ها و حجره‌های اطراف کاروانسرا به داد و ستد مشغول می‌شدند. حیاط کاروانسراها نیز محلی بود برای ورود هوای تازه به بازار. در بازار بزرگ و تاریخی تبریز کاروانسراهای متعددی وجود دارد که از معروف‌ترین آنها می‌شود به کاروانسرای بزرگ امیر، کاروانسرای حاج سید حسین کهنه، کاروانسرای حاج ابوالحسن، کاروانسرای کشمش‌چی‌لر و کاروانسرای حاج میرزا محمد اشاره کرد.

سراها: در گذشته در محوطه سراهای بازار کالاها تخلیه می‌شدند. معروف‌ترین سراهای بازار تبریز عبارتند از سرای گرجی‌لر، سرای میرزا مهدی، سرای خان، سرای حاج محمدقلی، سرای امیر، سرای امید و سرای کچه‌چی‌لر که هر کدام حیاط روباز داشته و شامل واحدهای کوچکتر می‌شوند.

دالان‌ها: دالان‌ها، تیمچه‌ها، کاروانسراها و سراهای بازار را به بازار اصلی متصل می‌کنند. این دالان‌ها که از معروف‌ترینشان می‌توان به دالان خونی (قانلی دالان)، دالان حاج رحیم، دالان میرزا محمد، دالان دو دری، دالان میرزا مهدی و دالان شعربافان شعر کرد، اغلب نامشان را از سراها و تیمچه‌هایی که به آنها راه دارند، گرفته‌اند.

مساجد: در این بازار حدود ۳۰ مسجد تاریخی وجود دارد که مسجد جامع، مسجد حجت‌الاسلام، مسجد خاله اوغلی، مسجد دینوری، مسجد مفیدآقا، مسجد قیزللی، مسجد مقبره، مسجد مجتهد، مسجد هفتاد ستون، مسجد آیت‌الله شهیدی، مسجد مولانا، مسجد دباغ خانه، مسجد حاج صفرعلی، مسجد صادقیه از جمله آنها هستند. این مساجد با ستون‌های سنگی و گنبدهای مقرنس تزئین شده‌اند. مسجد جامع تبریز در سال ۱۳۱۰ به‌عنوان اثر ملی ایران ثبت شده است و قدمت آن به دوره سلجوقیان بازمی‌گردد.

رستوران‌ها: یکی از بناهای جالب توجه و دیدنی در این بازار زورخانه گرشاسب یل است که چندین سال است به عنوان رستوران سنتی از گردشگران میزبانی می‌کند. در بازار کلاهدوزان نیز یک رستوران نوستالژیک و معروف وجود دارد به نام رستوران حاج علی که بخشی از هویت بازاز به شمار می‌رود.

از دیگر مکان‌های دیدنی بازار تبریز می‌توان به مدارس علوم دینی از جمله مدرسه علمیه طالبیه، کتابخانه، حمام‌های قدیمی، بقعه امام‌زاده جمال و موزه قرآن و کتابت اشاره کرد.

بازارچه‌ها و محصولاتی که می‌فروشند

در تیمچه‌ها و بازارچه‌های مختلف بازار کالاها و محصولات متفاوتی تولید و توزیع می‌شوند. برای مثال بازار تاریخی امیر که از پررونق‌ترین بازارهای تبریز است، بورس طلا و جواهرات بوده و البته تعدادی پارچه فروشی و فروشگاه لوازم آرایشی نیز در آن وجود دارد. در بازار بلورفروشان، تیمچه‌ها و سراهایی نظیر تیمچه قندفروشان، تیمچه مظفریه، دالان میرزا محمد، سرای میرزا محمد، دالان بامچی‌لر، دالان حاج شیخ و سرای گرجیلر وجود دارد که پیشتر وسایل شیشه‌ای و بلورجات در آنها فروخته می‌شده است.

اگر به دنبال فرش‌های نفیس و صادراتی هستید، حتما به بازار فرش تبریز یعنی بازار مظفریه سری بزنید. باشماخچی بازار یا بازار کفاشان نیز محل تولید و عرضه کفش است و تیمچه‌ها و سراهای مختلفی دارد. یکی از بزرگترین بازارچه‌های تبریز راسته بازار است که در تیمچه‌ها و سراهای متعددی که دارد انواع کالاها عرضه می‌شوند، شاید به همین علت به آن بازار ملی می‌گویند. بازار حرمخانه، بازار شیشه‌گرخانه، بازار صادقیه، بازار عباچی از دیگر بازارچه‌های این بازار هستند.

آدرس و مسیر دسترسی به بازار تبریز

بازار بزرگ و تاریخی تبریز در استان آذربایجان شرقی، شهر تبریز در خیابان بازار قرار دارد. این بازار چندین درب ورودی دارد و از خیابان‌های راسته کوچه، جمهوری و دارایی می‌توانید وارد آن شوید. اما اگر از خیابان امام خمینی تبریز به بازار بروید این امکان را خواهید داشت که از ابتدای بازار شروع به پیاده‌روی نمایید. بازار بزرگ و تاریخی تبریز از غرب مشرف به مسجد جامع بوده و از شرق به عالی قاپو منهی می‌شود. شمال بازار نیز به بخش‌هایی از رودخانه میدان چایی می‌رسد.

تاریخچه بازار تاریخی تبریز

قدمت بازار تبریز به طور دقیق مشخص نیست اما قدمت بازار کنونی به اواخر دوران زندیه و زمان قاجار بازمی‌گردد. در واقع در حدود ۳۰۰ سال پیش این بازار بعد از زلزله توسط حاکم وقت تبریز به نام “نجفقلی خان دنبلی” بازسازی شده است. با این حال در بسیاری از آثار جهانگردان که از قرن چهارم هجری به ایران سفر کرده‌اند مانند ابن بطوطه، مارکوپلو، ژان شاردن، یاقوت حموی، گاسپار دروویل، جملی کاردی، حمدالله مستوفی و… از این بازار نام برده شده و از آن تمجید کرده‌اند.

یکی از علل اهمیت تاریخی و پررونق بودن این بازار از دیرباز، قرار گرفتن آن در مسیر جاده ابریشم بوده است. کاروان‌های تجاری بسیاری از سراسر دنیا به این بازار آمده و در آنجا به داد و ستد مشغول می‌شدند. در زمان قاجار و دوران ولیعهدی عباس میرزا در بازار سراها و تیمچه‌های بسیاری احداث شد و در شرق بازار مجموعه کاخ‌های عالی قاپو بنا گردید. بناهای تاریخی بازار مانند مسجد جامع و مدارس علمیه شواهدی بر قدمت تاریخی این بازار هستند.

مرمت بازار و ثبت آن در یونسکو

در گذر زمان این مکان تاریخی در معرض حوادث و رویدادهای تاریخی متعددی بوده است. بعد از زلزله سال ۱۱۹۳ تبریز، حاکم وقت تبریز یعنی نجفقلی خان دنبلی، بازار را مرمت و بازسازی کرد. در سال ۱۲۸۸ نیز سیلی در تبریز جاری شده و به بخش بزرگی از شهر و بازارهای آن آسیب زیادی وارد کرد. شواهد تاریخی نشان می‌دهد که آتش‌سوزی نیز در این بازار رواج زیادی داشته است. آخرین بار با همت و یاری بازاری‌های تبریز و کمک سازمان میراث فرهنگی این بازار تاریخی مرمت شده است. پروژه نوسازی و مرمت بازار که در سال ۱۳۹۲ انجام شد، بسیار مورد توجه قرار گرفت و یکی از برندگان جایزه معماری آقاخان شد. گفته می‌شود مبلغ ۲۰ هزار دلار جایزه آن نیز صرف مرمت بازار شد.

این بازار دیدنی در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران و با توجه به ویژگی‌های منحصر به فردش در سال ۱۳۸۹ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

بازار پرشکوه تبریز یکی از مهمترین مراکز دیدنی تاریخی و تجاری در تبریز است. موقعیت جغرافیایی این بازار یعنی قرار گرفتن در جلگه آباد تبریز در مسیر جاده ابریشم، باعث شده است تا بازار تبریز به مرکزی بزرگ برای دادوستد تجاری و فرهنگی تبدیل شود. در سفر به تبریز علاوه بر بازار شما می‌توانید به روستای کندوان تبریز نیز سری بزنید و از سفر لذت ببرید. شما نیز اگر از این بازار دیدن کرده‌اید، نظرات و تجربیات خود را با خوانندگان مجله ایرانگرد در میان بگذارید.